Zasiedzenie: jak rozumieć posiadanie w dobrej lub w złej wierze?

Zasiedzenie: jak rozumieć posiadanie w dobrej lub w złej wierze?

Już na wstępie Kodeksu cywilnego, w art. 7 k.c. czytamy, że domniemywa się istnienie dobrej wiary, jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od istnienia dobrej lub złej wiary. Domniemanie to można jednak obalić.

Pojęcie dobrej i złej wiary pojawia się między innymi w art. 83 § 1 k.c. (pozorność oświadczenia woli), art. 92 § 2 k.c. (czynności prawne obejmujące rozporządzenie prawem pod warunkiem), art. 169 § 1 k.c. (nabycie ruchomości od nieuprawnionego) i art. 170 § 1 k.c., a następnie w art. 224 k.c., 225 k.c., 226 k.c., 227 k.c. i 228 k.c., które odnoszą się do samoistnego posiadania oraz rozliczeń między samoistnym posiadaczem rzeczy a jej właścicielem oraz w art. 231 § 1 k.c., który dotyczy samoistnego posiadacza gruntu w dobrej wierze, który w zniósł budynek lub inne urządzenie na działce niebędącej jego własnością. W tym artykule skupimy się na tym, jak rozumieć dobrą i złą wiarę w odniesieniu do zasiedzenia.

Zasiedzenie, czyli nabycie prawa własności na mocy prawa

Zasiedzenie jest sposobem nabycia prawa własności z mocy samego prawa i w polskim porządku prawnym stanowi odstępstwo od zasady nienaruszalności prawa własności. Przez zasiedzenie można nabyć także służebności gruntowe w granicach określonych art. 292 k.c. oraz służebność przesyłu, jednakże już nie służebności osobiste (patrz: art. 304 k.c.). Przejście prawa własności na nowego właściciela następuje z upływem określonego czasu, wskazanego w przepisach.

Zasiedzieć można zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości, z tym, że rzeczy ruchome można zasiedzieć tylko wtedy, gdy zostanie spełniony warunek samoistnego posiadania w dobrej wierze przez 3 lata, nieprzerwanie. Nie można zasiedzieć rzeczy ruchomych posiadanych w złej wierze (patrz: art. 174 k.c.).

Odmienna sytuacja przedstawia się w przypadku nieruchomości. Ustawodawca wskazał, że można zasiedzieć nieruchomość posiadając ją w złej wierze, samoistnie i nieprzerwanie przez 30 lat. Posiadanie w dobrej wierze skraca czas potrzebny do nabycia nieruchomości przez zasiedzenie do 20 lat.

Brak ustawowych definicji dobrej i złej wiary

Ustawodawca nie zdefiniował ani dobrej, ani złej wiary. Mając na uwadze, że to pojęcie pojawia się w różnych miejscach kodeksu cywilnego, ustawodawca musiałby do każdego z przepisów ustanowić nieco inną definicję, przez co przepisy stałyby się bardzo kazuistyczne.

Interpretacja niedookreślonych definicji dobrej i złej wiary została zatem pozostawiona w gestii sądów. Orzecznictwo odnoszące się do instytucji zasiedzenia pozwala na wyodrębnienie pewnych wskazówek, które pozwalają stwierdzić, czy posiadacz pozostawał w złej czy w dobrej wierze.

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dobra wiara to stan psychiczny, wyrażający się w błędnym, niemniej usprawiedliwionym przekonaniu o istnieniu prawa lub stosunku prawnego bądź sytuacji istotnej z punktu widzenia prawa, pomimo tego, że rzeczywisty stan prawny oceniony obiektywnie jest odmienny. Nie można mówić o dobrej wierze, jeżeli w toku postępowania na jaw wyjdą fakty, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzić poważne wątpliwości co do przysługującego mu prawa do korzystania z rzeczy.

Tradycyjne ujęcie dobrej wiary

Według tradycyjnego poglądu akceptowanego w orzecznictwie i doktrynie, dobra wiara jest przekonaniem posiadacza nieruchomości o tym, że przysługuje mu wykonywane przez niego prawo własności. Przekonanie to choć błędne, musi być usprawiedliwione, oparte na obiektywnych przesłankach, które wywodziły się ze stosunku prawnego będącego podstawą i przyczyną konkretnego stanu faktycznego. Posiadaczowi w dobrej wierze musi towarzyszyć przekonanie, że wykonywanie przez niego prawa własności we własnym imieniu nie narusza niczyjego prawa.

Dobrą wiarę posiadacza wyłącza każde niedbalstwo, które wyraża się w niedołożeniu należytej staranności w uzyskaniu wiedzy o tym, komu przysługuje prawo do danej rzeczy.

Przekonanie o nienaruszaniu cudzego prawa

Według alternatywnego poglądu wyrażonego w orzecznictwie, do stwierdzenia posiadania w dobrej wierze wystarczające jest ustalenie, że posiadacz pozostawał w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że korzystając z określonej rzeczy nie narusza cudzego prawa. Pogląd ten został zapoczątkowany w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1955 r., w sprawie o sygn. akt I CO 14/55 oraz pozostaje on nadal aktualny w orzecznictwie.

Zasady współżycia społecznego a dobra wiara

Należy wskazać, że sam dowód na nieistnienie dobrej wiary nie przesądza jeszcze o wyniku sprawy. W szczególnych przypadkach Sąd uwzględniając zasady współżycia społecznego może uznać, że posiadacz w złej wierze powinien być potraktowany na równie z posiadaczem w dobrej wierze.

Osoba, która nie posiada doświadczenia w zakresie stosowania i wykładni prawa cywilnego, zwłaszcza prawa rzeczowego, które nie należy do mało skomplikowanej materii, w przypadku sporu odnoszącego się do zasiedzenia części nieruchomości, np. pasa działki, może mieć problem z ustaleniem, czy posiada w dobrej wierze (albo czy ma do czynienia z posiadaniem w dobrej wierze – jeżeli jest właścicielem rzeczy).

1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 374/09, LEX nr 677771.
2. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2010 r., IV CSK 152/10, LEX nr 707912.
3. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2017 r., II CSK 463/16, LEX nr 2334878.
4. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1955 r., sygn. akt I CO 14/55, LEX nr 118693.
5. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2014 r., II CSK 472/13, LEX nr 1476956.
6. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 606/11, LEX nr 1218193.