Jak napisać skutecznie pozew o zachowek (część spadku)?

Zachowek jest częścią spadku, która przysługuje małżonkowi, dzieciom i wnukom, rodzicom spadkodawcy, którzy byliby spadkobiercami ustawowymi, gdyby spadkodawca nie sporządził krzywdzącego ich testamentu.

Choć wola testatora jest respektowana przez prawo, polski ustawodawca wprowadził także instytucję zachowku, chcąc zabezpieczyć interes majątkowy najbliższych osób zmarłego. Wbrew pozorom nie jest możliwe dochodzenie zachowku w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Postępowanie o zapłatę zachowku wymaga przeprowadzenia odrębnego procesu sądowego i wniesienia przez osobę uprawnioną pozwu o zachowek. Poniżej przedstawiamy jak krok po kroku przygotować to pismo procesowe.

Określenie właściwego sądu i pozwanego

Powód to osoba, która żąda zachowku od osoby, która otrzymała spadek na podstawie testamentu. Spadkobierca będzie zatem pozwanym. Należy podać jego imię i nazwisko oraz adres zamieszkania. Nie ma potrzeby podawania nr PESEL, czego wymaga się od powoda.

Pozew o zachowek powinien być skierowany do sądu, który jest właściwy do rozpoznania sprawy według miejsca zamieszkania pozwanego. Druga kwestia to określenie, czy sprawa będzie rozpoznawana przez sąd rejonowy czy okręgowy. Sąd okręgowy rozpatrzy pozew wtedy, gdy wartość przedmiotu sporu będzie przewyższała 75.000 zł.

Czym jest wartość przedmiotu sporu?

Wartość przedmiotu sporu w sprawie o zachowek jest pieniężną kwotą żądanego zachowku. Chcąc określić właściwość rzeczową sądu trzeba zatem najpierw obliczyć wartość żądanego zachowku. Sposób obliczenia zachowku może przysporzyć problemy, jeżeli nie są znane wszystkie elementy masy spadkowej i trudno wycenić ich wartość.

Jeżeli aktywa spadku i ich wartość są znane, należy od nich odjąć wartość długów spadkowych, aby uzyskać czystą wartość spadku (tzw. substrat zachowku). Od czystej wartości spadku oblicza się wysokość należnego zachowku. Do czystej wartości spadku są doliczane darowizny dokonane nie wcześniej niż na 5 lat przed śmiercią spadkodawcy i zapisy zwykłe. Nie uwzględnia się natomiast poleceń i zapisów zwykłych.

Od obliczonej wartości czystej spadku należy obliczyć wartość zachowku. Osoba domagająca się zachowku może żądać ½ udziału spadkowego, który przypadłby jej, gdyby nie było testamentu. Konieczne będzie zatem odwołanie się do zasad dziedziczenia ustawowego. Stan faktyczny w każdej sprawie jest indywidualny. Małoletni i osoba trwale niezdolna do pracy mogą domagać się dwóch trzecich wartości udziału spadkowego.

Uzasadnienie pozwu

Pozew o zachowek musi zawierać uzasadnienie, czyli argumenty przemawiające za zasądzeniem żądanej kwoty od pozwanego na rzecz powoda. Uzasadnienie powinno zawierać okoliczności faktyczne potwierdzone dowodami (np. dokumentami, opinią biegłych, zeznaniami świadków). Profesjonalni pełnomocnicy w treści uzasadnienia pozwu przedstawiają również argumenty natury prawnej, co osobom nieposiadającym wiedzy prawniczej może sprawić problem.

Przedawnienie

Obligatoryjnym elementem pozwu jest podanie daty wymagalności roszczenia o zachowek. Roszczenie o zachowek staje się wymagalne w dniu ogłoszenia testamentu. W takiej sytuacji roszczenie o zachowek przedawni się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.

W sytuacji, gdy nie miało miejsce ogłoszenie testamentu, a uprawniony do zachowku jest spadkobiercą ustawowym, który nic nie odziedziczył z powodu darowizn uczynionych przed śmiercią spadkodawcy, albo z powodu zapisu windykacyjnego, datą wymagalności roszczenia o zachowek jest data otwarcia spadku, czyli data śmierci spadkodawcy. Termin przedawnienia w tym przypadku również wynosi 5 lat.

Próba przedsądowego rozwiązania sporu

W treści pozwu o zachowek należy także zawrzeć informację, czy powód podjął próbę porozumienia się z pozwanym i otrzymania należnego zachowku, przed wniesieniem pozwu. Może to być podjęcie próby mediacji, albo negocjacji lub też skierowanie do pozwanego wezwania do zapłaty. Zazwyczaj do przedsądowego rozwiązania sporu nie dochodzi ze względu na to, że strony są skonfliktowane, a ich stanowiska co do zasadności i wysokości roszczenia są zbyt rozbieżne.

Wydziedziczenie, czyli pozbawienie zachowku

W przypadku, gdy w testamencie osoba domagająca się zachowku została wydziedziczona, pozew o zachowek powinien ponadto zawierać uzasadnienie podważające zasadność wydziedziczenia powoda przez spadkodawcę.

Pozew o zachowek wymaga uiszczenia stosownej opłaty ustalanej zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Osoby znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej mogą wnosić o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych. Do pozwu o zachowek należy załączyć drugi egzemplarz pozwu i załączników, który zostanie wysłany przez sąd pozwanemu.

Należy mieć na uwadze, że każdy proces o zachowek przebiega inaczej, ze względu na różnice w stanie faktycznym. Dlatego nie warto sugerować się wzorami pozwów o zachowek dostępnymi w Internecie.