Zastępczy areszt za wykroczenie. Kiedy sąd może zmienić grzywnę i prace społeczne na izolację?

W Kodeksie wykroczeń rodzaje kar są bardzo podobne do rodzajów kar, które zostały wprowadzone w Kodeksie karnym. Podobieństwa można zaobserwować również w zakresie orzekania zastępczych kar przez sąd już po uprawomocnieniu się wyroku wobec obwinionego.

W Kodeksie wykroczeń karze pozbawienia wolności odpowiada kara aresztu. Kara aresztu może być orzeczona najdłużej na okres 30 dni. Praca społecznie użyteczna odpowiadająca karze ograniczenia wolności może być orzeczona co najwyżej na okres 2 miesięcy. Z kolei grzywna, która w Kodeksie wykroczeń ma charakter grzywny kwotowej (nie stawkowej – jak w Kodeksie karnym) może być wymierzona w wysokości do 5000 PLN.

Areszt za prace społecznie użyteczne

Sąd może wymierzyć zastępczą karę aresztu w przypadku uchylania się ukaranego od odbywania kary ograniczenia wolności lub wykonania nałożonych obowiązków. Częściowe wykonanie kary ograniczenia wolności nie wyklucza zamiany na areszt pozostałej części kary. Bez względu na okoliczności sprawy i wymiar kary zawsze sąd przyjmuje, że jeden dzień zastępczej kary aresztu odpowiada dwóm dniom kary ograniczenia wolności. Na przykład, kara dwóch miesięcy pozbawienia wolności może zostać zamieniona tylko na 30 dni zastępczej kary aresztu.

Areszt za grzywnę

W pierwszej kolejności Sąd powinien rozważyć zamianę kary grzywny na prace społecznie użyteczne. Prace społeczne użytecznie mogą trwać od tygodnia do dwóch miesięcy. W tym przypadku nie ma jednoznacznego przelicznika kwoty grzywny na jeden dzień prac społecznie użytecznych. Ustawodawca pozostawił tę kwestię do uznania Sądu. Skoro jednak maksymalna wysokość grzywny wynosi 5000 PLN, zaś maksymalna długość wykonywania prac społecznie użytecznych wynosi 2 miesiące, to w praktyce tydzień zastępczej kary ograniczenia wolności powinien odpowiadać około 625 PLN kary grzywny.

Zastępczy areszt za grzywnę może być orzeczony w dwóch przypadkach – jeżeli ukarany nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej, albo uchyla się od jej wykonania oraz w przypadku, gdy zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa. Druga przesłanka ma charakter bardzo elastyczny i uznaniowy, dlatego łatwo ją podważyć powołując się na indywidualne okoliczności danej sprawy.

W przypadku zamiany grzywny na areszt Sąd musi stosować ustawowy przelicznik, zgodnie z którym jeden dzień zastępczej kary aresztu odpowiada od 20 do 150 PLN, przy czym kara aresztu nie może przekroczyć 30 dni.

Bezskuteczność egzekucji grzywny – również hipotetyczna

Ustawodawca umożliwił Sądowi zamianę orzeczonej kary grzywny na prace społecznie użyteczne w dwóch przypadkach:



• jeżeli egzekucja grzywny została wszczęta i organ egzekucyjny wydał postanowienie o umorzeniu postępowania wobec bezskuteczności egzekucji,


• jeżeli wszczęcie postępowania egzekucyjnego jest niecelowe, ponieważ wiadome jest z góry, że egzekucja będzie bezskuteczna.

Stwierdzenie, że w sprawie została spełniona przesłanka bezskuteczności egzekucji, wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego. W czasie postępowania organ egzekucyjny ustala skład majątku ukaranego, a następnie prowadzi egzekucję z tego majątku. Jeżeli stwierdzi, że ukarany nie posiada majątku, wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania wobec bezskuteczności egzekucji. Wówczas Sąd może zarządzić zamianę kary grzywny na zastępczą karę prac społecznych.

Druga przesłanka jest bardziej wątpliwa i łatwo ją podważyć. W takiej sytuacji Sąd zarządza zamianę kary grzywny na zastępczą karę prac społecznych, w oparciu o materiał dowodowy zebrany w sprawie, który wskazuje na to, że ukarany nie posiada majątku. Wobec tego niecelowe byłoby przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego, ponieważ Skarb Państwa poniósłby jedynie dodatkowe koszty egzekucyjne, a ostatecznie obciążyłyby one ukaranego. Z tej perspektywy omawiane rozwiązanie jest dla ukaranego korzystne.

Zażalenie na orzeczenie w przedmiocie zastępczej kary aresztu

W przypadku zamiany kary ograniczenia wolności na zastępczą karę aresztu ukarany może złożyć zażalenie na postanowienie sądu w terminie 7 dni od wydania postanowienia. Podstawowym argumentem przemawiającym za uchyleniem zarządzenia o zamianie kary ograniczenia wolności na karę aresztu jest próba wykazania, że niepodjęcie się przez ukaranego wykonywania prac społecznych nie wynikało z jego złej woli, ale z przyczyn obiektywnych i niezależnych od ukaranego. Na przykład, podjęcie pracy zarobkowej, choroba, choroba osoby najbliższej i tym podobne.

W praktyce bardzo często szybka reakcja ukaranego pozwala mu na odbycie pracy społecznie użytecznej zanim Sąd zdąży rozpoznać zażalenie. Maksymalny wymiar prac społecznie użytecznych wynosi 2 miesiące, zaś od doręczenia postanowienia w przedmiocie zastępczej kary aresztu do uprawomocnienia się orzeczenia Sądu II Instancji zwykle mija co najmniej 3 miesiące. Wraz z zażaleniem należy złożyć wniosek o wstrzymanie wykonania zarządzenia w przedmiocie zastępczej kary aresztu. Jeżeli ukarany odbył karę pierwotną, Sąd II Instancji umarza postępowanie.

Podobnie, zażalenie przysługuje w przypadku zamiany kary grzywny na zastępczą karę aresztu bądź ograniczenie wolności. W tym przypadku ukarany może podnieść dwa zarzuty. Po pierwsze – zarzut wykonania kary grzywny, jeżeli w ciągu 7 dni od doręczenia postanowienia w przedmiocie zastępczej kary zdąży uiścić grzywnę. Po drugie – zarzut możliwości prowadzenia egzekucji, na przykład z wynagrodzenia za pracę, albo świadczeń emerytalno – rentowych bądź innego składnika majątku. Druga metoda sprawdza się w sytuacji, gdy ukarany nie zdoła uiścić zaległej grzywny do czasu wniesienia zażalenia. W tym wypadku także należy złożyć wniosek o wstrzymanie wykonania zastępczej kary prac społecznie użytecznych.

Sąd nie zawsze może orzec zastępczą karę aresztu

Nawet w przypadku ziszczenia się wyżej omówionych przesłanek ustawowych upoważniających Sąd do zamiany grzywny bądź ograniczenia wolności na areszt, nie zawsze taka zamiana jest dopuszczalna i zgodna z prawem.

Ukarany może powołać się na przepis art. 26 Kodeksu wykroczeń, zgodnie z którym nie można wymierzyć kary aresztu lub zastępczej kary aresztu, jeżeli warunki osobiste sprawcy uniemożliwiają odbycie tej kary. Przez warunki osobiste należy rozumieć między innymi stan zdrowia psychicznego i fizycznego.

Zdecydowanie najprostszym sposobem na uniknięcie zastępczej kary aresztu bądź zastępczej kary ograniczenia wolności jest wykonanie kary pierwotnej – czyli poprzez zapłatę kary grzywny, albo poprzez wykonanie prac społecznie użytecznych. Nawet jeżeli ukarany wykona kary pierwotne w części, to i tak postanowienie w przedmiocie kary zastępczej musi ulec zmianie.

Jako zespół prawny Kancelarii Legato mamy duże doświadczenie w prowadzeniu spraw z zakresu postępowania wykonawczego zarówno w sprawach karnych, jak i w sprawach o wykroczenia. Bardzo często osoba ukarana lub skazana prawomocnie nie posiada wiedzy w jaki sposób może podważyć zarządzenie o wykonaniu kary zastępczej.

Bardzo często dochodzi do sytuacji, w której na złożenie zażalenia jest już za późno. Dlatego warto jak najszybciej skontaktować się z profesjonalnym pełnomocnikiem, który pomoże w przygotowaniu odpowiednich pism procesowych oraz zapewni kompleksowe zastępstwo prawne w sprawie.