Wymiar kary łącznej - w jakich granicach sąd może ustalić karę łączną?

Po dacie 24.06.2020 r., jeżeli przestępca popełnia co najmniej dwa przestępstwa, zanim jeszcze zapadł wyrok za popełnienie jednego z nich, sąd ma obowiązek orzeczenia kary łącznej. Nie wszystkie kary podlegają jednak łączeniu. Sąd jest też związany zasadami orzekania kary łącznej.

Dla zrozumienia, w jaki sposób kary są łączone, warto posłużyć się pojęciem kary jednostkowej – czyli kary orzeczonej za jedno przestępstwo, oraz pojęciem kary łącznej. W przypadku gdy jedno postępowanie karne obejmuje wszystkie przestępstwa, za które wymierzone zostaną kary podlegające łączeniu, Sąd orzeknie o karze łącznej w wyroku kończącym to postępowanie. Może się jednak zdarzyć, że zostaną wydane co najmniej dwa odrębne wyroki, za które zostały wymierzone kary jednostkowe. W takiej sytuacji Sąd wydaje odrębny wyrok łączny zgodnie z przepisami art. 568a–577 k.p.k.

Kary podlegające łączeniu

Łączeniu podlegają kary tego samego rodzaju, czyli na przykład dwie odrębnie orzeczone kary grzywny, dwie odrębnie orzeczone kary ograniczenia wolności, albo kary pozbawienia wolności. Zgodnie z art. 87 § 1 i 2 k.k. dopuszczalne jest połączenie kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności, przy czym w takiej sytuacji Sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.

Przepis art. 87 § 1 k.k. częściowo został uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 czerwca 2019 r. sygn. akt P 20/17 (Dz.U.2019.1135) z dniem 18 czerwca 2019 r. Powyższy przepis traci moc w zakresie, w jakim nakłada na sąd obowiązek połączenia kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności oraz wymierzenia kary łącznej pozbawienia wolności po dokonaniu zamiany kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności. Kara aresztu orzeczona za wykroczenie i kara pozbawienia wolności nie podlegają łączeniu. Są to dwie odrębne rodzajowo kary.

Kara łączna niekoniecznie łagodniejsza

Obecnie w orzecznictwie i doktrynie prawa karnego podkreśla się, że zastosowanie kary łącznej nie musi prowadzić do łagodzenia prawnokarnych konsekwencji dla sprawcy kilku przestępstw. Instytucja kary łącznej służy miarkowaniu kary i dostosowaniu jej do celów wychowawczych i prewencyjnych. Zgodnie z art. 85a k.k. orzekając karę łączną, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Podstawy do zastosowania zasady absorpcji

Przyjmuje się, że za zastosowaniem najkorzystniejszej dla sprawcy zasady absorpcji, przemawia zachodzący ścisły związek czasowy i rodzajowy między przestępstwami. Jednakże jak wynika z poglądu zaprezentowanego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 11 maja 2017 r. w sprawie o sygn. akt II AKa 374/16 „Z faktu, że między przestępstwami zachodzi ścisły związek czasowy i rodzajowy, nie wynika automatycznie konieczność zastosowania zasady absorpcji.”

Zasada absorpcji w zasadzie została wyeliminowana z polskiego prawa karnego z powodu nowelizacji przepisu ustawą z dnia 19.06.2020 r. Po nowelizacji minimalna kara łączna wynosi „ponad najwyższą z kar orzeczonych”. Na przykład, wobec sprawcy ukaranego karą 1 roku pozbawienia wolności i karą 2 lat pozbawienia wolności, minimalny wymiar kary łącznej wyniesie 2 lata i 1 miesiąc kary pozbawienia wolności. Przed nowelizacją kara łączna mogła być orzeczona w wymiarze 2 lat pozbawienia wolności, czyli w wysokości najwyższej z kar jednostkowych.

Przepis art. 86 § 1 k.k. w brzmieniu przed nowelizacją (korzystniejszym dla sprawcy) może jednak znaleźć zastosowanie na podstawie art. 4 § 1 k.k. Zgodnie z tym przepisem: orzekając karę łączną, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Zasada kumulacji doznaje ograniczeń

Najmniej korzystną z perspektywy sprawcy jest zasada kumulacji kar jednostkowych. Polega ona na zliczeniu wszystkich kar podlegających łączeniu. Jednakże ustawodawca wprowadził górną granicę kary łącznej orzeczonej na podstawie zasady kumulacji, a mianowicie:

• 810 stawek dziennych grzywny,
• 2 lat ograniczenia wolności,
• 20 lat pozbawienia wolności.

W przypadku, gdy jedna z podlegających kar wynosi co najmniej 10 lat, albo suma orzeczonych kar pozbawienia wolności wynosi 25 lat i więcej, sąd może orzec karę łączną w wymiarze 25 lat pozbawienia wolności.

Natomiast jeżeli najwyższą z kar podlegających łączeniu jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo kara dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka tę karę jako karę łączną. W tym przypadku zasada pełnej absorpcji została zachowana, ponieważ wynika ze specyfiki tego rodzaju kar. Nie jest dopuszczalne orzeczenie kary 25 lat i jednego miesiąca pozbawienia wolności, ani tym bardziej kary dożywotniego pozbawienia wolności i jednego miesiąca pozbawienia wolności.

Zasada asperacji – złoty środek

W orzecznictwie wskazuje się, że priorytetową zasadą wymiaru kary łącznej powinna być zasada asperacji, ponieważ zarówno zasada absorpcji, jak i zasada kumulacji są rozwiązaniami skrajnymi. Zasadę asperacji można rozumieć jako złoty środek pomiędzy zsumowaniem kar a całkowitym pochłonięciem kar jednostkowych przez najwyższą z orzeczonych kar.

1. P. Kozłowska-Kalisz [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2021, art. 85.
2. P. Kozłowska-Kalisz [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2021, art. 85.
3. Wyrok SA w Gdańsku z 11.05.2017 r., II AKa 374/16, LEX nr 2383382.
4. Wyrok SA w Katowicach z 8.03.2018 r., II AKa 76/18, LEX nr 2490231.