Umowa przedwstępna o pracę – zabezpiecza interes pracownika i pracodawcy

Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę jest głównym źródłem utrzymania pracownika i jego osób najbliższych. Kiedy po stronie pracownika zapada decyzja o zmianie miejsca zatrudnienia, zazwyczaj zanim złoży wypowiedzenie dotychczasowemu pracodawcy, chce mieć zapewnione nowe źródło zatrudnienia.

Osiągnięciu tego celu może służyć umowa przedwstępna o pracę, której dopuszczalność zawarcia została przesądzona przez Sąd Najwyższy, na podstawie art. 300 Kodeksu pracy w związku z art. 390 Kodeksu cywilnego. Umowa przedwstępna o pracę pozwala zabezpieczyć interesy pracownika i przyszłego pracodawcy w sytuacji, gdy strony – zdecydowane na zawarcie umowy o pracę – nie mogą tej umowy zawrzeć z przyczyn formalnych lub faktycznych.

Elementy umowy przedwstępnej o pracę

Minimalny zakres umowy przedwstępnej o pracę został określony w art. 389 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 Kodeksu pracy w zw. z art. 29 § 1 Kodeksu pracy, czyli istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin jej zawarcia. Brak któregokolwiek z elementów powoduje nieważność umowy przedwstępnej. Zwrócił na to uwagę Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 14 stycznia 2000 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 914/99.

Treść art. 29 § 1 Kodeksu pracy wskazuje na to, że umowa o pracę określa strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:

• rodzaj pracy;
• miejsce wykonywania pracy;
• wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
• wymiar czasu pracy;
• termin rozpoczęcia pracy.

Powyższe elementy powinny zostać wskazane w umowie przedwstępnej zobowiązującej do zawarcia umowy o pracę.

Umowa przedwstępna o pracę ze względów dowodowych powinna zostać zawarta na piśmie. Forma pisemna nie jest jednak warunkiem ważności umowy przedwstępnej sprzedaży. Wynika to z faktu, że umowa o pracę zawarta w formie ustnej lub dokumentowej jest skuteczna, a jedynie na pracodawcy ciąży obowiązek z art. 29 § 2 Kodeksu pracy.

Warunki dochodzenia odszkodowania

W uchwale z dnia 22 kwietnia 1977 r., podjętej w sprawie o sygn. akt I PZP 5/77, Sąd Najwyższy wskazał, że dochodzenie odszkodowania z tytułu niewykonania obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej nie jest uzależnione od żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Poszkodowanemu przysługuje zaś roszczenie odszkodowawcze, na podstawie art. 390 § 1 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy roszczenie o odszkodowanie, którego wysokość z reguły nie powinna przekraczać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę na stanowisku objętym umową przedwstępną.

Odmienne stanowisko w zakresie wysokości odszkodowania zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 06 stycznia 2009 r. w sprawie o sygn. akt I PK 117/08, który wskazał, że: „Na podstawie art. 390 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., jeżeli strona zobowiązana do zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę (pracodawca) uchyla się od jej zawarcia, druga strona (pracownik) może żądać naprawienia szkody polegającej na utracie wynagrodzenia uzyskiwanego w stosunku pracy, który został przez nią rozwiązany dlatego, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej, a nie szkody polegającej na utracie wynagrodzenia, które miała otrzymywać według ustaleń umowy przyrzeczonej.”

Nadto, istotny pogląd został wyrażony również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2009 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I PK 26/09: „Jeżeli strona zobowiązana uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej, druga strona może żądać naprawienia szkody jaką poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej w zakresie ujemnego interesu umownego, co obejmuje zarówno straty (damnum emergens), jak również utracone korzyści (lucrum cessans).”

Należy pamiętać, że ciężar wykazania wysokości szkody i jej zakresu spoczywa zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego – na powodzie.

Stosowanie Kodeksu cywilnego

W związku z tym, że Kodeks pracy nie zawiera przepisów, które regulowałyby odrębnie umowę przedwstępną w przedmiocie przyrzeczenia nawiązania stosunku pracy, należy za pośrednictwem art. 300 Kodeksu pracy odnieść się do przepisów Kodeksu cywilnego. Możliwość zastosowania tego przepisu wynika z faktu, że instytucja umowy przedwstępnej nie pozostaje w sprzeczności z zasadami prawa pracy.

W uchwale z dnia 22 kwietnia 1977 r. wydanej w sprawie o sygn. akt I PZP 5/77 Sąd Najwyższy wyjaśnił również istotną kwestię, a mianowicie: „W przeciwieństwie do roszczenia o wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy wskutek wadliwego rozwiązania umowy o pracę, które to roszczenie uzależnione jest w świetle art. 47 § 1 i art. 57 § 1 k.p. od jednoczesnego lub uprzedniego dochodzenia przywrócenia do pracy, a następnie od podjęcia w określonym terminie pracy, do której pracownik został przywrócony, art. 390 § 1 k.c. nie uzależnia roszczenia o odszkodowanie od domagania się zawarcia umowy przyrzeczonej. Są to dwa niezależne od siebie roszczenia.”

Przedawnienie roszczenia odszkodowawczego

Roszczenie o odszkodowanie przedawnia się według terminu wskazanego w art. 390 § 3 Kodeksu cywilnego, o czym przesądził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 lipca 2009 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I PK 26/09. Nie mają w tym przypadku zastosowania terminy przedawnienia roszczeń wskazane w art. 291 § 1 Kodeksu pracy.

Bieg terminu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego rozpocznie się w dniu, w którym umowa o pracę miała być zawarta, zgodnie z treścią umowy przyrzeczonej. Nie warto zwlekać z wytoczeniem powództwa, ponieważ przedawnione roszczenie nie może być skutecznie dochodzone przed Sądem – nie korzysta z ochrony prawnej. Przed zgłoszeniem roszczenia warto zabezpieczyć wszelkie dowody i wystąpić z przedsądowym wezwaniem do zapłaty.

1. Wyrok SA w Katowicach z 14.01.2000 r., I ACa 914/99, OSA 2001, nr 2, poz. 8.
2. K. Jaśkowski [w:] E. Maniewska, K. Jaśkowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, LEX/el. 2022, art. 29.
3. Uchwała SN z 22.04.1977 r., I PZP 5/77, OSNC 1977, nr 10, poz. 180.
4. Wyrok SN z 6.01.2009 r., I PK 117/08, OSNP 2010, nr 13-14, poz. 157.
5. Wyrok SN z 17.07.2009 r., I PK 26/09, OSNP 2011, nr 5-6, poz. 73.
6. Uchwała SN z 22.04.1977 r., I PZP 5/77, OSNC 1977, nr 10, poz. 180.
7. Wyrok SN z 17.07.2009 r., I PK 26/09, OSNP 2011, nr 5-6, poz. 73.