Skip to main content

Państwo nie walczy z wysoką śmiertelnością wśród chorych na COVID-19 – czy bierność rodzi odpowiedzialność za skutki epidemii?

Kiedy na łamach The Lancet pojawił się artykuł o tym, że w Polsce współczynnik umieralności z powodu COVID-19 jest jednym z najwyższych na świecie, zaś wskaźnik szczepień na poziomie 56% sytuuje się poniżej unijnej średniej, w kierunku Rady Ministrów popłynęła fala krytyki.

Radzie Ministrów zarzucano przede wszystkim bierność i milczące przyzwolenie na rozprzestrzenianie się idei propagowanych przez antyszczepionkowców. Do nagłośnienia problemu przyczyniło się między innymi złożenie rezygnacji przez większość członków Rady Medycznej – organu pomocniczego Prezesa Rady Ministrów. Według opinii publicznej, w Polsce środki służące ograniczeniu rozprzestrzeniania się COVID-19 nie są egzekwowane w wystarczająco wysokim stopniu.

Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej

Pandemia początkowo była uznawana zasadniczo za siłę wyższą – zjawisko nagłe, którego nie można było przewidzieć oraz któremu nie można było zapobiec. Stan pandemii utrzymuje się jednak od około 2 lat i w tym czasie zdołano opracować pewne procedury ograniczające negatywne skutki tego zjawiska. W tym kontekście odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej nie może być zatem całkowicie wyłączona poprzez powołanie się na nagłość i nieprzewidywalność epidemii. Możliwości jej wygaszenia są wprawdzie ograniczone, ale określone procedury pozwalają na ograniczenie negatywnych zjawisk z nią związanych – choćby zmniejszenie śmiertelności wśród chorych na COVID-19.

Podstawa prawna odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej została określona w art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem: Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

W przedmiotowym przypadku odpowiedzialność mogłaby spoczywać na Skarbie Państwa, ponieważ Rada Ministrów nie posiada osobowości prawnej – jest organem władzy wykonawczej, prowadzącym politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej, kierującym administracją rządową.

Odpowiedzialność z deliktu

Odpowiedzialność władzy publicznej za niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy jej wykonywaniu obciążająca Skarb Państwa jest odpowiedzialnością deliktową. Warunkami koniecznymi do jej powstania, które muszą zostać spełnione łącznie, są zatem:

  • wykonywanie władzy publicznej niezgodnie z prawem (działanie lub zaniechanie),
  • wystąpienie szkody,
  • wystąpienie adekwatnego związku przyczynowo – skutkowego między działaniem lub zaniechaniem a szkodą.

Bierność może być utożsamiana z zaniechaniem. Adekwatność związku przyczynowo – skutkowego sprowadza się zaś do tego, że Skarb Państwa może ponosić odpowiedzialność wyłącznie za normalne skutki bierności (zaniechania). Szkoda może mieć charakter majątkowy, albo niemajątkowy. Obowiązek wykazania jej zakresu i wysokości spoczywa na osobie, która wywodzi swoje roszczenie z art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego przeciwko Skarbowi Państwa.

Skarb Państwa odpowiada za bierność niezgodną (nie tylko) z prawem

Sposób ukształtowania odpowiedzialności Skarbu Państwa za niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej różni się od ogólnej podstawy odpowiedzialności deliktowej wskazanej w art. 415 Kodeksu cywilnego. W odniesieniu do odpowiedzialności Skarbu Państwa za wykonywanie uprawnień w tzw. sferze imperium ustawodawca nie posłużył się pojęciem bezprawności.

Jednakże według aktualnego poglądu prezentowanego w doktrynie, należy utożsamiać niezgodność z prawem z bezprawnością rozumianą w sposób cywilistyczny – jako sprzeczność z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Pogląd ten jest uzasadniony – trudno znaleźć przyczynę, dla której zachowanie podmiotów sprawujących władzę publiczną miałoby być oceniane wyłącznie według litery prawa (brzmienia przepisów), z pominięciem zasad współżycia społecznego, które dopełniają system prawa cywilnego i pełnią doniosłą rolę w kształtowaniu stosunków cywilnoprawnych.

W odniesieniu do odpowiedzialności Skarbu Państwa nie jest badana wina. Odpowiedzialność za delikt władzy publicznej jest oparta na zasadzie bezprawności.

Szeroko rozumiane wykonywanie władzy

Z wykonywaniem władzy publicznej wiąże się odpowiedzialność – również w kontekście cywilnoprawnym. Nie chodzi jedynie o stosowanie przymusu kojarzone z działaniami funkcjonariuszy publicznych, czy wydawanie decyzji administracyjnych. Odpowiedzialność za wykonywanie władzy publicznej w rozumieniu art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego jest rozumiana szeroko i obejmuje ona między innymi czynności organizacyjne.

Jako przykład M. Wałachowska wymienia czynności w zakresie organizacji edukacji czy służby zdrowia, utrzymywania urządzeń melioracyjnych, wprowadzenie przymusu nauczania, wprowadzenie szczepień ochronnych w interesie ogółu. Według aktualnego poglądu prezentowanego przez doktrynę prawa cywilnego odpowiedzialność za wykonywanie władzy publicznej obejmuje szeroko pojętą realizację zadań publicznych.

Problematyczne na etapie występowania z roszczeniami przeciwko Skarbowi Państwa może być jednak wykazanie szkody i adekwatnego związku przyczynowo – skutkowego. Materiał dowodowy zebrany przez osobę poszkodowaną powinien być poddany wnikliwej ocenie, pod kątem oceny zasadności roszczeń. Podobnie jak w przypadku innych spraw o charakterze odszkodowawczym konieczne jest również podjęcie przedsądowej próby rozwiązania sporu.

Kancelaria Prawna „LEGATO” specjalizuje się w prowadzeniu spraw z zakresu prawa cywilnego, w tym w sprawach roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Zespół Kancelarii Prawnej „LEGATO” posiada duże doświadczenie i wiedzę, które pozwalają na efektywne prowadzenie postępowań przedsądowych i sądowych, ukierunkowanych na ochronę interesów klienta.

Główne informacje na temat świadczonych usług prawnych są dostępne na oficjalnej stronie internetowej. Kancelarii Prawnej „LEGATO”



  1. https://www.rynekzdrowia.pl/Polityka-zdrowotna/Trzynastu-czlonkow-Rady-Medycznej-przy-premierze-zlozylo-rezygnacje,228619,14.html (dostęp online na dzień 24 lutego 2022 r.).
  2. https://www.poradnikzdrowie.pl/aktualnosci/the-lancet-o-pandemii-w-polsce-rzad-zaakceptowal-ogromna-smiertelnosc-i-nie-chce-niczego-zmieniac-aa-WJZ3-fFAZ-TWM2.html (dostęp online na dzień 24 lutego 2022 r.).
  3. G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2021, art. 417.
  4. Tamże.
  5. M. Wałachowska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 417.

Prawo cywilne, COVID19

  • Kliknięć: 1264