Wyzysk po nowelizacji – dłuższe terminy i możliwość wyboru roszczeń według uznania wyzyskanego kontrahenta

Od dnia 30 czerwca 2022 r. instytucja wyzysku określona w art. 388 Kodeksu cywilnego uległa istotnym zmianom w stosunku do poprzedniego stanu prawnego.

Przepis art. 388 Kodeksu cywilnego został zmieniony na mocy art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 02 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Poz. 2459, dalej jako: Ustawa zmieniająca). Ustawodawca wprowadził nieco inną definicję wyzysku, doprecyzował, co należy rozumieć przez przewyższenie świadczenia wzajemnego w rażącym stopniu, a także wydłużył termin dochodzenia roszczeń.

Nowe przepisy od 30 czerwca 2022 r.

Treść art. 388 Kodeksu cywilnego zmieniona Ustawą zmieniającą obowiązuje od dnia 30 czerwca 2022 r., co oznacza, że znajduje zastosowanie do umów zawartych najwcześniej w dniu 30 czerwca 2022 r. Zgodnie z art. 9 Ustawy zmieniającej, do umów zawartych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.

Pojęcie wyzysku – przed i po zmianie

Przed dniem 30 czerwca 2022 r. przez wyzysk w rozumieniu art. 388 § 1 Kodeksu cywilnego należało rozumieć sytuację, w której jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo, lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjęła albo zastrzegła dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższała w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia.

Sąd oceniał, czy wartość jednego świadczenia rażąco przewyższa wartość drugiego ze świadczeń. Osoba, która uważała, że padła ofiarą wyzysku miała możliwość żądania zmniejszenia swojego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a dopiero gdy jedno i drugie roszczenie byłyby nadmiernie utrudnione, mogła żądać unieważnienia umowy.

Po zmianach definicja wyzysku została rozszerzona, ponieważ poza przymusowym położeniem, niedołęstwem i niedoświadczeniem drugiej strony, ustawodawca wymienił brak dostatecznego rozeznania co do przedmiotu umowy.

Ponadto, po art. 388 § 1 Kodeksu cywilnego został dodany przepis art. 388 § 11 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym, jeżeli wartość świadczenia jednej ze stron w chwili zawarcia umowy przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, domniemywa się, że przewyższa je w stopniu rażącym. Wprowadzenie powyższego przepisu ustanawia granicę zastosowania instytucji wyzysku oraz pozwala ocenić możliwość jej zastosowania na etapie przedsądowym, jeszcze przed wniesieniem pozwu. Normy prawne dotyczące wyzysku stały się zatem bardziej „pewne” w stosowaniu, ponieważ granice uznania sędziowskiego zostały nieco ograniczone.

Jednocześnie jednak ustawodawca wprowadził bardziej elastyczne zasady korzystania z uprawnień przysługujących osobie, która została wyzyskana przez kontrahenta. Obecnie poszkodowany może według swego wyboru żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia świadczenia należnego od drugiej strony, albo unieważnienia umowy.

Wydłużenie terminu dochodzenia roszczeń

W przypadku wyzysku nie znajdowały i nie znajdują zastosowania ogólne terminy przedawnienia roszczeń. Roszczenia o unieważnienie umowy, roszczenia o zmniejszenie świadczenia należnego drugiej stronie oraz o zwiększenie świadczenia należnego od drugiej strony w poprzednim stanie prawnym wygasały po upływie 2 lat, niezależnie od tego, czy umowa została zawarta w obrocie profesjonalnym, powszechnym czy konsumenckim.

Według nowego brzmienia art. 388 § 2 Kodeksu cywilnego, uprawnienia określone w art. 388 § 1 Kodeksu cywilnego wygasają dopiero z upływem lat 3, przy czym termin ten dotyczy wyłącznie obrotu profesjonalnego i powszechnego. Jeżeli stroną umowy jest konsument, uprawnienia wygasają z upływem 6 lat.