Zmiany w Instytucji Zachowku: Nowe Możliwości Rozłożenia na Raty, Odroczenia Płatności oraz Zrzeczenia Się Uprawnień

W maju 2023 r. weszły w życie zmiany w Kodeksie cywilnym, które znacząco wpływają na jedną z najbardziej kontrowersyjnych instytucji polskiego prawa spadkowego – zachowek. Wprowadzone przepisy funkcjonują już ponad rok i umożliwiają w szczególnych przypadkach rozłożenie zachowku na raty, odroczenie jego płatności, a nawet obniżenie kwoty, zależnie od sytuacji majątkowej stron. Zaktualizowane regulacje, choć przyjęte pozytywnie, wzbudziły także refleksje wśród prawników, którzy postulują dalsze zmiany. W niniejszym artykule omówimy, jakie możliwości daje nowy art. 997¹ Kodeksu cywilnego, a także jakie są dalsze propozycje modyfikacji przepisów.

Zachowek – Czym Jest i Komu Przysługuje?

Zachowek to instytucja prawa spadkowego chroniąca najbliższych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem ich w testamencie lub przez darowizny dokonane za jego życia. Zachowek przysługuje zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz – w przypadku braku zstępnych – rodzicom spadkodawcy. Celem zachowku jest zapewnienie minimalnej ochrony majątkowej osobom najbliższym, które nie znalazły się w testamencie lub nie otrzymały należnego im majątku w postaci darowizn.

Wielkość zachowku wynosi połowę wartości spadku, który przypadłby danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego, a dla osób małoletnich lub niezdolnych do pracy jest to dwie trzecie tej wartości. W związku z tym, instytucja zachowku bywa przyczyną sporów – często osoby pominięte w testamencie uznają, że nie otrzymały odpowiedniej części majątku, i domagają się swojego udziału od osób obdarowanych.

Nowelizacja Prawa Zachowkowego – Jakie Zmiany Wprowadzono?

Nowelizacja Kodeksu cywilnego z maja 2023 r. znacząco zmieniła zasady dochodzenia i wypłaty zachowku. Nowy art. 997¹ wprowadza możliwość elastycznego dostosowania płatności zachowku, co jest istotne zwłaszcza w sytuacjach, gdy spadkodawca pozostawił majątek w postaci trudno zbywalnych aktywów, takich jak przedsiębiorstwa rodzinne czy gospodarstwa rolne. W przypadku, gdy obowiązek zapłaty zachowku mógłby zagrozić stabilności finansowej majątku spadkowego, istnieje możliwość rozłożenia płatności na raty, odroczenia terminu zapłaty, a nawet obniżenia kwoty.

Rozłożenie Zachowku na Raty i Odroczenie Terminu Płatności

Możliwość rozłożenia zachowku na raty jest istotnym udogodnieniem dla osób, które odziedziczyły majątek o znaczącej wartości, lecz nieposiadających środków płynnych umożliwiających jednorazową spłatę zobowiązania z tytułu zachowku. Zgodnie z nowymi przepisami, w przypadku uzasadnionych okoliczności, osoby zobowiązane mogą wnioskować o rozłożenie zachowku na raty, a nawet o przedłużenie okresu spłaty do 10 lat w wyjątkowych sytuacjach.

Odroczenie terminu płatności zachowku jest kolejnym rozwiązaniem mającym na celu ochronę osób dziedziczących majątek o dużej wartości, ale wymagający zabezpieczenia finansowego, np. przedsiębiorstwa czy nieruchomości. W sytuacjach, gdy konieczne jest dokonanie przekształceń majątkowych, by spłacić zachowek, nowa regulacja umożliwia odroczenie płatności do czasu pozyskania odpowiednich środków.

Obniżenie Wysokości Zachowku

Nowe przepisy przewidują możliwość obniżenia kwoty zachowku w sytuacjach szczególnych, takich jak sytuacja materialna osoby zobowiązanej lub wyjątkowe okoliczności związane z kontynuacją działalności przedsiębiorstwa. Dzięki temu, sądy mogą dostosować wysokość zachowku do realnych możliwości osoby zobowiązanej do jego zapłaty.

Zrzeczenie Się Prawa do Zachowku – Nowe Możliwości

Kolejną nowością jest możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku przez potencjalnego spadkobiercę. Dzięki umowie zawartej z przyszłym spadkodawcą, osoba uprawniona może zrezygnować z całości lub części przyszłego zachowku. Umowa taka wymaga formy aktu notarialnego, co oznacza, że jest szczególnie dobrze zabezpieczona prawnie i nie może zostać jednostronnie wzruszona.

Zachowek a Problematyka Darowizn – Kontrowersje

Zachowek oblicza się nie tylko na podstawie pozostawionego spadku, ale również uwzględniając darowizny, jakie spadkodawca dokonał za życia. Obecne przepisy przewidują, że darowizny przekazane osobom najbliższym uwzględnia się przy obliczaniu zachowku bez względu na czas, w którym zostały dokonane.

Jednym z proponowanych rozwiązań jest wprowadzenie limitu czasowego dla uwzględniania darowizn przy obliczaniu zachowku. Takie rozwiązanie mogłoby przyczynić się do ograniczenia konfliktów między spadkobiercami oraz ułatwić obliczanie wysokości zachowku.

Podsumowanie