Dziedziczenie - podstawowe zagadnienia związane z dziedziczeniem

Podstawowe zasady dziedziczenia

Z chwilą śmierci następuje otwarcie spadku, a z momentem otwarcia spadku spadkobierca nabywa spadek. Nie oznacza to jednak, że osoba znajdująca się w kręgu spadkobierców może dowolnie dysponować majątkiem. Podstawowe zasady dziedziczenia określone zostały w przepisach Kodeksu cywilnego. Jaka jest kolejność dziedziczenia? Co należy zrobić, aby dziedziczyć spadek z dobrodziejstwem inwentarza? Sprawdź, w jaki sposób można uchronić się przed długami spadkowymi.

Kiedy następuje dziedziczenie ustawowe?

Powołanie do spadku może wynikać z testamentu lub ustawy, z tymże ustawodawca przyjął pierwszeństwo dziedziczenia z testamentu. Oznacza to, że jeśli spadkodawca pozostawił po sobie testament, dziedziczenie będzie odbywać się na jego podstawie. Natomiast dziedziczenie ustawowe ma miejsce w sytuacji, gdy spadkodawca np. nie pozostawił testamentu lub gdy żadna z osób, które powołał w testamencie, nie chce lub nie może być spadkobiercą. W tym przypadku dochodzi do dziedziczenia ustawowego do całości spadku. Możliwe jest także, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, dziedziczenie ustawowe co do części spadku - gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Określenie dziedziczenie ustawowe wynika z faktu, iż to ustawa – Kodeks cywilny, określa zasady dziedziczenia. Zupełnie inaczej jest w przypadku dziedziczenia testamentowego. To testator wskazuje spadkobierców, mogą to być osoby niespokrewnione, wybrane w dowolny sposób.

Jaka jest kolejność dziedziczenia ustawowego?

Na początku należy wyjaśnić, kto może dziedziczyć po zmarłym. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Wyjątek dotyczy tzw. nasciturusa, czyli dziecka poczętego, nienarodzonego w chwili otwarcia spadku, które może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

Od zdolności do dziedziczenia trzeba odróżnić niegodność dziedziczenia. Niegodnym dziedziczenia może być uznany spadkobierca, który:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Natomiast spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, ale pod warunkiem, że nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Kwestię kolejności dziedziczenia omówimy z dokonaniem podziału na grupy spadkowe.

Pierwsza grupa spadkowa:

• w pierwszej kolejności dziedziczą dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek,
• jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego część przypada pozostałym spadkobiercom.

Druga grupa spadkowa:

• w przypadku, gdy spadkodawca nie miał dzieci, do spadku powołani są jego małżonek oraz rodzice,
• jeśli spadkodawca nie pozostawił małżonka i dzieci, cały spadek przypada rodzicom,
• jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który przysługiwałby mu, przypada rodzeństwu spadkodawcy,
• gdyby którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, w miejsce wstępuje jego dziecko,
• jeśli spadkodawca pozostawił wyłącznie małżonka, przypada mu cały spadek.

Trzecia grupa spadkowa:

• jeśli spadkodawca nie pozostawił dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa i dzieci rodzeństwa, cały jego spadek przypada dziadkom,
• jeśli któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku, udział przypada jego dzieciom, a w przypadku braku dzieci pozostałym dziadkom.

Czwarta grupa spadkowa:

• w przypadku braku małżonka i krewnych spadkodawcy, którzy dziedziczyliby z ustawy, do dziedziczenia powołani się pasierbowie spadkodawcy.

Piąta grupa spadkowa:

• jeśli spadkodawca nie pozostawił żadnych spadkobierców ze wskazanych powyżej grup, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy,
• jeśli ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą Polski lub miejsca tego nie da się ustalić, spadek przypada Skarbowi Państwa.

Czym różni się przyjęcie spadku proste od przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza?

Osoba znajdująca się w kręgu spadkobierców może przyjąć spadek lub go odrzucić. Przyjęcie spadku może mieć dwie formy – przyjęcia prostego bądź dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie proste oznacza, że spadkobierca przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.

Natomiast przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza to przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe. Oznacza to, że spadkobierca odpowiada za długi, ale tylko do wysokości wartości otrzymanego majątku np. w skład masy spadkowej wchodzi dom o wartości 50.000 złotych oraz dług wynoszący 100.000 złotych. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada wyłącznie do wysokości 50.000 złotych. Jeśli w skład masy spadkowej wchodzą same długi, spadkobierca nie musi ich pokrywać.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku możliwe jest w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Jeśli w tym terminie spadkobierca nie złoży oświadczenia, dziedziczy z dobrodziejstwem inwentarza.

Warto dodać, że przed 18 października 2015 roku, w przypadku niezłożenia we wskazanym powyżej terminie oświadczenia, spadkobierca dziedziczył wprost. Zaniedbania w tym zakresie niosły ze sobą daleko idące konsekwencje, związane z koniecznością spłacania długów po spadkodawcy.

Dziedziczenie długów przez niepełnoletnie dzieci spadkodawcy

Jeśli spadkodawca pozostawił po sobie wyłącznie długi, najprostszym rozwiązaniem wydaje się złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Należy jednak pamiętać, że w takim przypadku do dziedziczenia powoływani są dalsi spadkobiercy. Rodzic, decydując się na odrzucenie spadku, powinien złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku również w imieniu swoich dzieci!

Podsumowując – dziedziczenie ustawowe odbywa się według ściśle określonych w przepisach prawa zasad. Należy pamiętać o wielu formalnościach np. odrzucając spadek, trzeba zadbać również o interesy dzieci, aby nie ponosiły odpowiedzialności za długi spadkowe.