Ustawa o obronie Ojczyzny- jakie są prawa i obowiązki przedsiębiorców?

Sytuacja przedsiębiorców w ostatnim czasie jest niepewna. Wielu z nich jeszcze nie otrząsnęło się po czasowych okresach ograniczenia działalności związanych z pandemią, niektórzy w związku z wojną w Ukrainie utracili kontrahentów, a łańcuchy dostaw innych zostały zakłócone w związku z nowym „lockdown-em” w Chinach. W tej skomplikowanej sytuacji geopolitycznej, Rząd zdecydował się na wprowadzenie nowego aktu prawnego- Ustawy o obronie Ojczyzny, który może bezpośrednio dotyczyć działalności niektórych przedsiębiorców. Jakie zmiany niesie ze sobą ten akt?

Ustawa o obronie ojczyzny- przyczyna wprowadzenia

Na samym początku należy wskazać, że do czasu wprowadzenia ustawy o obronie ojczyzny, kwestie związane z szeroko pojętą obronnością były rozproszone w kilkunastu aktach prawnych. Były to w szczególności:

• ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej,
• ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
• ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych,
• ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową,
• ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o odpowiedzialności majątkowej żołnierzy,
• ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o służbie zastępczej,
• ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców,
• ustawa z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej.

Obecnie akty te (ale i inne, które nie są wymieniane w tym tekście) zostały uchylone. Ustawodawca w obliczu ostatnich wydarzeń podjął decyzję o zmianie rozwiązań prawnych powiązanych z obronnością Państwa, poprzez w szczególności zebranie rozproszonych norm dotyczących obronności i umieszczenie ich w jednym akcie prawnym.

Decyzję ustawodawcy należy co do zasady ocenić korzystnie. Obronność, szczególnie w dzisiejszych czasach jest bardzo istotną gałęzią gospodarki Państwa, ale realizowanie celów bezpieczeństwa RP może nieść pewne niedogodności dla przedsiębiorców.

Jakie są obowiązki przedsiębiorców?

Tak jak wspomniano powyżej, dla przedsiębiorców wprowadzenie ustawy o obronie ojczyzny niesie ze sobą nowe obowiązki, które mogą się aktualizować w szczególności w sytuacji wojny, ale nie tylko. Organy władzy publicznej mogą także żądać udzielenia od przedsiębiorców określonej pomocy w sytuacji np. stanu klęski żywiołowej. Powyższe prowadzi do konkluzji, że przepisy nowej ustawy mogą mieć szerokie praktyczne zastosowanie.

Świadczenia rzeczowe

Świadczenia rzeczowe polegają na obowiązku przedsiębiorców (ale także i osób fizycznych) na oddaniu do używania nieruchomości i ruchomości na rzecz Sił Zbrojnych RP, ale także innych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania publiczne, związane z sytuacjami kryzysowymi. Świadczenia rzeczowe mogą być nakładane na potrzeby obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego. Za dostarczony przedmiot czy udostępnioną nieruchomość, osobie udostępniającej przysługuje ryczałtowe wynagrodzenie, które jednak nie zawsze może być adekwatne do poniesionej szkody.

Ważne jest, że świadczenia rzeczowe nie są nową instytucją w polskim porządku prawnym, dotychczas także były one obecne, przy czym świadczenia te mogły być nakładane na przedsiębiorców i osoby fizyczne tylko na cele przygotowania obrony kraju. Obecnie, jak wskazano powyżej, jest to możliwe również w przypadku zwalczania klęsk żywiołowych i ich skutków.

Jaki może mieć to praktyczny skutek dla przedsiębiorców? W razie wojny czy klęski żywiołowej mogą oni decyzję administracyjną zobowiązująca do oddania na rzecz wojska np. pojazdu czy udostępnienia nieruchomości. Decyzja jest zaskarżalna, przy czym w nagłych przypadkach nie można wykluczyć, że organ nada decyzji rygor natychmiastowej wykonalności.

Nakładanie zadań na przedsiębiorców

Innym przykładem obowiązków, które mogą obciążać przedsiębiorców w związku z ustawą o obronie ojczyzny są zadania realizowane przez podmioty prywatne na rzecz sił zbrojnych RP. Te zadania mogą być nakładane na przedsiębiorców, którzy posiadają moce produkcyjne, naprawcze lub usługowe, które mogą być wykorzystane do realizacji zadań, są niekarani za określone przestępstwa nie zalegają z uiszczeniem podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia oraz posiadają wymagane koncesje, licencje i zezwolenia.

Wykonywanie zadań na rzecz sił zbrojnych odbywa się na podstawie umowy z MON, w związku z wydaną decyzją administracyjną. Przedsiębiorcy mogą ubiegać się o sfinansowanie kosztów utrzymywania mocy produkcyjnych, naprawczych lub usługowych do realizacji zadań na rzecz Sił Zbrojnych. aczkolwiek w finalnym rozrachunku świadczenie tych zadań nie zawsze musi być dla przedsiębiorcy opłacalne.

Zadania, które mogą wykonywać przedsiębiorcy nie zostały zdefiniowane w ustawie, zatem katalog tych zadań jest co do zasady otwarty.

Pozostałe zmiany

W pozostałym zakresie należy wpływ na działalność przedsiębiorców może mieć także tzw. Ustawa sankcyjna, czyli ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego nazywana często. W ostatnim czasie ustawodawca już oficjalnie, w ustawie uregulował ograniczenia w prowadzeniu działalności, których powinni spodziewać się przedsiębiorcy posiadający rosyjskich kontrahentów.

Do ograniczeń działalności przedsiębiorców związanych z ustawą sankcyjną należą m.in.:

• embargo na unijny węgiel, czyli zakaz importu węgla z Rosji lub Białorusi i jego przemieszczania przez terytorium Polski,
• wykluczenie podmiotów objętych sankcjami (i podmiotów, w których beneficjentami rzeczywistymi są osoby objęte sankcjami) z postępowań o udzielenie zamówienia publicznego.

Ponadto, przedsiębiorcy powinni mieć także na uwadze sankcje przewidziane w przepisach unijnych. Tymi przepisami również związane są podmioty prowadzące działalność na terytorium RP.

Kary za naruszenie

Przedsiębiorcy którzy mają wątpliwości, czy ich działalność będzie bezpośrednio lub pośrednio dotknięta sankcjami powinni dokonać pogłębionej analizy w tym zakresie. Ustawa o obronie Ojczyzny zawiera bowiem tzw. Sankcje za naruszenie sankcji, czyli innymi słowy: - kary pieniężne w wysokości do 20.000.000 zł, zależnie od charakteru naruszenia (te kary mają charakter administracyjnych kar pieniężnych, ich nakładanie powierzono szefowi KAS oraz Prezesowi Urzędu Zamówień Publicznych. - kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3, która może być nałożona na osoby fizyczne za naruszenie embarga handlowego, naruszenie sankcji unijnych oraz udział w działaniach, których celem jest ominięcie tychże.