Kara nieizolacyjna zamiast pozbawienia wolności - jakie obostrzenia zawiera art. 37a k.k. po nowelizacji?

Kara nieizolacyjna zamiast pozbawienia wolności – jakie obostrzenia zawiera art. 37a k.k. po nowelizacji?

Przed dniem 24 czerwca 2020 r. na podstawie art. 37a k.k. Sąd – w przypadku zagrożenia ustawowego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat – mógł zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności.

Z dniem 24 czerwca 2020 r. art. 37a k.k. zmieniony przez art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. zmieniającej Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r., poz. 1086) otrzymał bardziej obszerne brzmienie. Obecnie obowiązująca treść art. 37a § 1 k.k. wskazuje wyraźnie na to, że przepis ten może znaleźć zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku. Ponadto, Sąd ma ograniczoną swobodę ustalania wymiaru kary ograniczenia wolności i grzywny orzeczonej zamiast kary izolacyjnej.

Co najmniej 3 miesiące ograniczenia wolności i 100 stawek dziennych

Treść art. 37a k.k. w brzmieniu sprzed 24 czerwca 2020 r. nie wskazywała Sądowi minimalnego wymiaru kary ograniczenia wolności, ani minimalnego wymiaru stawek dziennych grzywny orzekanych zamiast kary pozbawienia wolności.

Treść art. 37a § 1 k.k. w brzmieniu od 24 czerwca 2020 r. wskazuje, że kara ograniczenia wolności nie powinna być orzekana w wymiarze niższym niż 3 miesiące ograniczenia wolności. Minimalny wymiar kary grzywny wynosi zaś 100 stawek. Ustawodawca nie wskazuje minimalnej wysokości stawki dziennej, albowiem Sąd ustala ją indywidualnie, biorąc pod uwagę rzeczywiste możliwości zarobkowe i finansowe oskarżonego oraz jego sytuację rodzinną i osobistą.

Wprowadzone obostrzenie ma na celu zapobieganie orzekaniu kar, które w odczuciu społeczeństwa byłyby rażąco niskie. Jednocześnie jednak ogranicza to swobodę Sądu orzekającego w konkretnej sprawie.

Obligatoryjność środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku

Dodatkowo, ustawodawca zastrzegł, że instytucja ustanowiona w art. 37a k.k. może być zastosowana pod warunkiem jednoczesnego orzeczenia środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku. Przed nowelizacją przepis nie wskazywał na obligatoryjność środka karnego, kompensacyjnego lub przepadku, jednakże Sąd miał możliwość ich orzeczenia na zasadach ogólnych.

Surowszy przepis ma zapobiegać orzekaniu kary nieizolacyjnej zamiast kary pozbawienia wolności bez zastosowania powyższych środków, które powodują, że kara nieizolacyjna jest bardziej dolegliwa, a tym samym bardziej skuteczna ze względów prewencji ogólnej i indywidualnej.

Ograniczony krąg podmiotowy

Treść art. 37a § 2 k.k. po nowelizacji jednoznacznie wskazuje na to, że orzeczenie grzywny, albo kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności nie może być zastosowane w stosunku do:

• sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa,
• sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa skarbowego,
• sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Należy dodać, że na gruncie brzmienia art. 37a k.k. przed 24 czerwca 2020 r., ograniczony zakres podmiotowy wynikał z poglądów prezentowanych w orzecznictwie i doktrynie. Sąd w każdym przypadku indywidualnie oceniał, czy art. 37a k.k. może znaleźć zastosowanie, a fakultatywny charakter tej instytucji powodował, że sprawcy działający w zorganizowanej grupie, a także sprawcy przestępstw o charakterze terrorystycznym nie mogli liczyć na łagodniejsze potraktowanie. Katalog podmiotowy sprawców, co do których art. 37a § 1 k.k. nie obejmuje osób, które były już uprzednio karane.

Dlaczego ustawodawca wprowadził art. 37a k.k.?

Funkcją art. 37a k.k. w pierwotnym brzmieniu oraz w brzmieniu nadanym mu z dniem 24 czerwca 2020 r. jest przede wszystkim ujednolicenie i dookreślenie ustawowego zagrożenia za niektóre występki. Co do niektórych czynów zabronionych zagrożenie karą zostało ograniczone do kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 8 lat, bez jednoczesnego wprowadzenia alternatywnego zagrożenia karami nie izolacyjnymi – grzywną i karą ograniczenia wolności.

Przed nowelizacją, która weszła w życie z dniem 26 czerwca 2020 r., art. 37a k.k. miał zdecydowanie szerszy zakres, jednakże zarówno w brzmieniu pierwotnym, jak i w brzmieniu obecnym stanowi on instytucję fakultatywną, której zastosowanie jest ograniczone indywidualnymi okolicznościami danej sprawy wyznaczającymi m.in. prognozę kryminologiczną sprawcy oraz stopień społecznej szkodliwości czynu.

W odniesieniu do czynów, których społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, a postawa sprawcy wskazuje na pozytywną prognozę kryminologiczną, art. 37a § 1 k.k. pozwala Sądowi na wymiar kary nieizolacyjnej w sytuacji, gdy artykuł Kodeksu karnego wskazujący na zagrożenie karą przewiduje wyłącznie karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, przy zachowaniu wymogów określonych w art. 37a § 1 k.k. W niektórych przypadkach orzeczenie kary pozbawienia wolności nawet w najniższym możliwym wymiarze jest niecelowe.