Przedawnienie roszczeń pracowniczych według kodeksu cywilnego – tylko w drodze wyjątku

Przedawnienie roszczeń pracowniczych według kodeksu cywilnego – tylko w drodze wyjątku

Zwlekanie z wystąpieniem z roszczeniem przeciwko pracodawcy jest nieroztropne – może się okazać, że w dalszej przyszłości wyegzekwowanie roszczenia nie będzie możliwe. Często wątpliwości co do terminu przedawnienia roszczeń pracowniczych dotyczą tego, czy można stosować korzystniejsze terminy wskazane w art. 118 k.c. w zw. z art. 300 k.p.

Przepis art. 300 k.p. jest często nazywany „bezpieczną furtką”, przez którą pracownik może skorzystać z korzystniejszych dla niego przepisów Kodeksu cywilnego. Niemniej równie często zapomina się o tym, że kluczem do zastosowania art. 300 k.p. jest ustalenie, czy dana sprawa jest nieunormowana przepisami pracy. W przypadku przedawnienia roszczeń pracowniczych orzecznictwo jest jednolite co do tego, że przedawnienie roszczeń pracowniczych należy zasadniczo ustalać na podstawie art. 291 k.p., ale z pewnymi wyjątkami, o których niżej.

Roszczenia pracownicze przedawniają się według Kodeksu pracy

Już w wyroku z dnia 19.01.2011 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że „(…) z uwagi na istnienie unormowań art. 291 i nast. k.p. w zakresie przedawnienia, kwestie te są uregulowane w prawie pracy i nie ma podstaw do sięgania do art. 117 i nast. k.c.”.

Następnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10.04.2017 r. wskazał, że: „(…) nie istnieją bowiem żadne powody ku temu, aby w sytuacji, gdy podstawa prawna określonego żądania znajduje się w przepisach prawa pracy, do jego przedawnienia stosować przepisy Kodeksu cywilnego. Inaczej rzecz ujmując, stwierdzić należy, że przedawnienie roszczeń w sprawach mających swe źródło w przepisach prawa pracy jest kwestią uregulowaną w prawie pracy, a tym samym nie ma podstaw do sięgania w tym zakresie do art. 117 i nast. k.c.” W ocenie Sądu Najwyższego stan sprawy nieuregulowanej w prawie pracy to stan, w którym określona sytuacja faktyczna nie znajduje rozstrzygnięcia w normach prawa pracy.

Wyjątki od reguły wskazane w art. 291 k.p.

Zgodnie z art. 291 § 1 k.p. roszczenie pracownika wobec pracodawcy wynikające ze stosunku pracy przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Do roszczeń tego typu należą między innymi roszczenia pracownika z tytułu mobbingu, roszczenie pracownika o wynagrodzenie, a także roszczenie pracownika o zaległy urlop. Główna reguła wynikająca z tego przepisu dotyczy również roszczeń pracodawcy wobec pracownika.

Wyjątki od powyższej zasady zostały wprowadzone w dalszej części art. 291 k.p. i dotyczą one:

• roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia i naruszenia zakazu konkurencji (1 rok od dowiedzenia się o szkodzie, nie później jednak niż 3 lata od wyrządzenia szkody);
• umyślnego wyrządzenia szkody przez pracownika wobec pracodawcy (przedawnienie według Kodeksu cywilnego)
• roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w kodeksie przed takim organem (10 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku lub zawarcia ugody)

Roszczenia majątkowe i niemajątkowe

Zakres zastosowania art. 291 § 1 k.p. jest szeroki i obejmuje zarówno roszczenia o charakterze majątkowym (np. wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie za nadgodziny, czyli ponad ustalony wymiar czasu pracy), a także niemajątkowy (np. roszczenie o zaległy urlop).

Sąd Najwyższy wskazał, że „Roszczenia odszkodowawcze pracownika z tytułu naruszenia przez pracodawcę zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 183d k.p.) są niewątpliwie roszczeniami ze stosunku pracy, których przedawnienie jest uregulowane w art. 291 § 1 k.p.”, zaś w innym rozstrzygnięciu wyjaśnił, że sprawa o dochodzone od pracodawcy odszkodowanie za utracone akcje na skutek niedopełnienia przez pracodawcę jego własnych obowiązków również przedawnia się na zasadach określonych w Kodeksie pracy.

Według art. 291 § 1 k.p. przedawniają się także roszczenia pracodawcy przeciwko pracownikowi o zwrot pożyczki mieszkaniowej udzielonej z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz roszczenie o odszkodowanie z tytułu zaniżonej emerytury na skutek wydania niewłaściwego świadectwa pracy oraz niewydania zaświadczenia o pracy górniczej.

Z kolei w odniesieniu do roszczenia odszkodowawczego w przypadku chorób zawodowych lub innego schodzenia spowodowanego warunkami pracy Sąd Najwyższy wskazał, że należy stosować jednak art. 4421 § 1 k.c. w przypadku, gdy pracodawca ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 435 k.c. (odpowiedzialność deliktowa na zasadzie ryzyka).

Każdy przypadek należy zatem oceniać indywidualnie – z uwzględnieniem konkretnych okoliczności sprawy, pomimo że orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest istotnym drogowskazem, który pomaga obrać właściwy kierunek.

Zarzut przedawnienia roszczenia

Przedawnienie roszczenia powinno być badane przez sąd pracy, a także sprawdzone przed wniesieniem pozwu i po jego otrzymaniu – przez stronę przeciwną. Może się bowiem okazać, że godziny spędzone nad aktami i na wokandzie okażą się straconymi, kiedy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd dojdzie do przekonania, że roszczenie jednak uległo przedawnieniu.

Dlatego z szacunku do innych uczestników postępowania i sądu warto wnikliwie zbadać kwestię przedawnienia roszczenia jeszcze przed wniesieniem pozwu. Pełnomocnik pozwanego powinien natomiast od kwestii przedawnienia rozpocząć analizę pozwu. Skutecznie postawiony zarzut przedawnienia prowadzi do oddalenia powództwa i zakończenia sprawy.

1. Uchwała SN(7) z 19.01.2011 r., I PZP 5/10, OSNP 2011, nr 15-16, poz. 199; podobnie: Wyrok SN z 11.05.2011 r., I PK 194/10, LEX nr 852767.
2. Wyrok SN z 10.04.2013 r., II PK 272/12, OSNP 2014, nr 1, poz. 7.
3. Wyrok Ibidem.
4. Postanowienie SN z 20.05.2014 r., I PZP 1/14, OSNP 2015, nr 11, poz. 150.
5. Wyrok SN z 28.06.2013 r., I PK 71/12, LEX nr 1620342.
6. Wyrok SN z 19.04.2013 r., III PK 43/12, OSNP 2014, nr 7, poz. 98.
7. Wyrok SN z 27.11.2012 r., I PK 109/12, LEX nr 1619642.
8. wyrok SN z 10.10.2012 r., III BP 4/11, OSNP 2013, nr 15-16, poz. 181.