Alimenty po rozwodzie – konkubinat i zmiana sytuacji finansowej a alimenty dla byłego małżonka

Alimenty po rozwodzie – konkubinat i zmiana sytuacji finansowej a alimenty dla byłego małżonka

W dwóch przypadkach rozwód może zakończyć się ustanowieniem obowiązku alimentacyjnego na rzecz byłego małżonka. Zostały one wskazane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Pierwsza sytuacja dotyczy rozwodu z orzeczeniem o wyłącznej winie jednego z małżonków. Wówczas małżonek niewinny, w stosunku do którego rozwód spowoduje istotne pogorszenie sytuacji materialnej, może żądać alimentów, nawet jeżeli nie znajduje się w niedostatku. Druga sytuacja może wystąpić również w przypadku rozwodu bez orzeczenia o winie. Jeżeli małżonek znajduje się w niedostatku i jednocześnie nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, Sąd na jego żądanie może zasądzić alimenty od drugiego małżonka.

Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego na byłą żonę/byłego męża

Tradycyjny model rodziny, który nadal w dużej mierze występuje w polskim społeczeństwie, zwłaszcza w przypadku rodzin wielodzietnych, zakłada, że mąż wykonuje pracę zarobkową, aby utrzymać rodzinę, natomiast żona dba o dom i wychowywanie dzieci. Tradycyjny podział ról znajduje odzwierciedlenie w praktyce orzekania o obowiązku alimentacyjnym wobec byłego małżonka. W przypadku rozwodu to z reguły kobieta pozostaje w niedostatku lub doznaje istotnego pogorszenia sytuacji materialnej, zwłaszcza w przypadku, gdy do czasu rozwodu nie wykonywała żadnej pracy zarobkowej.

Jeżeli obowiązek alimentacyjny obciąża małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek wygaśnie co do zasady z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. Jedynie w razie zaistnienia wyjątkowych okoliczności (np. choroby powodującej niezdolność do pracy) termin może zostać przedłużony na żądanie osoby uprawnionej do alimentów przez Sąd. W praktyce termin 5 lat jest liczony od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.

Konkubinat a obowiązek alimentacyjny na byłego małżonka

Ustawodawca wskazuje, że obowiązek dostarczania rozwiedzionemu małżonkowi środków utrzymania wygasa zawsze w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Konkubinat nie jest małżeństwem w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wstąpienie w nieformalny związek nie jest równoznaczne z przesłanką zawarcia nowego małżeństwa.

Jednakże, jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lipca 2000 r. w sprawie o sygn. akt II CKN 1015/00: „Usprawiedliwione potrzeby rozwiedzionego małżonka, pozostającego w związku nieformalnym (faktycznym), podlegają ocenie z uwzględnieniem także możliwości zarobkowych i majątkowych partnera rozwiedzionego małżonka w tym związku. W przeciwnym wypadku uprawniony do alimentacji rozwiedziony małżonek byłby w sytuacji uprzywilejowanej w stosunku do drugiego z tych rozwiedzionych małżonków, co niewątpliwie godziłoby w zasady współżycia społecznego (art. 5 kc).”

W zależności od stanu faktycznego sprawy, pozostawanie w konkubinacie przez małżonka uprawnionego do alimentów, może stanowić podstawę do uchylenia obowiązku alimentacyjnego bądź do obniżenia wysokości alimentów. W niektórych przypadkach małżonek uprawniony do alimentów celowo nie wstępuje w nowy związek małżeński, aby nie doprowadzić do wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. Na podstawie art. 1441 k.r.o. w zw. z art. 61 k.r.o. Sąd może uchylić obowiązek alimentacyjny względem byłego małżonka, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Konkubinat nie powoduje wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego z mocy prawa, ale może doprowadzić do uchylenia obowiązku alimentacyjnego.

Obniżenie wysokości alimentów dla byłego małżonka

Zmiana sytuacji finansowej (pogorszenie się sytuacji zobowiązanego, poprawa sytuacji uprawnionego) jest najczęstszym powodem, dla którego do sądu zostaje złożony pozew o obniżenie alimentów. Pozew o obniżenie wysokości alimentów znajduje oparcie w art. 138 k.r.o., który znajduje odpowiednie zastosowanie również do obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami, na podstawie art. 61 k.r.o.

Obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami, uzależniony od niedostatku małżonka uprawnionego, ustaje w przypadku poprawy sytuacji byłego małżonka do tego stopnia, że nie znajduje się już w niedostatku. Nadal aktualny pozostaje pogląd Sądu Najwyższego, zgodnie z którym: „Małżonek znajduje się w niedostatku wtedy, gdy własnymi siłami nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części.” Przy ocenie „niedostatku” sąd bierze pod uwagę nie tylko zdolność zarobkowania, ale również majątek posiadany przez uprawnionego do alimentów oraz możliwość zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb w całości z tego majątku.

W przypadku, gdy sytuacja finansowa stron uległa diametralnej zmianie, warto zatem rozważyć czy nie zaistniały podstawy do uchylenia obowiązku alimentacyjnego. Konieczne jest jednak przeanalizowanie sytuacji finansowej obu stron, co niekiedy wiąże się z licznymi trudnościami. Błędem jest również zniekształcanie wydatków, ukrywanie dochodów i celowe pogarszanie swojej sytuacji finansowej przez zobowiązanego do alimentów. Sądy bardzo wnikliwie badają zmianę stosunków finansowych, jej przyczyny oraz to czy zobowiązany w pełni wykorzystuje swoje możliwości zarobkowe i finansowe.

1. Wyrok SN z 11.07.2000 r., II CKN 1015/00, LEX nr 51975.
2. Wyrok SN z 9.12.1998 r., II CKN 88/98, LEX nr 1214485.