Zgoda sądu na rozporządzenie majątkiem dziecka. Kiedy jest potrzebna?

W ramach władzy rodzicielskiej rodzice zarządzają majątkiem dziecka i podejmują decyzję w sprawach majątkowych bezpośrednio dotyczących dziecka. Niektóre decyzje mogą być podjęte, jeżeli sąd wyrazi na to zgodę. Niestety nie wszyscy rodzice są świadomi konsekwencji braku zgody sądu opiekuńczego.

Rodzice nie sprawują zarządu nad zarobkiem dziecka i przedmiotów, które zostały mu oddane do swobodnego użytku. W praktyce dotyczy to głównie dzieci powyżej 13. roku życia. O tym, czy rodzice potrzebują zgody sądu na dokonanie określonej czynności związanej z majątkiem dziecka, decyduje jej charakter. W pierwszej kolejności należy ustalić, czy czynność mieści się w zakresie zwykłego zarządu majątkiem, czy też przekracza zwykły zarząd. W przypadku, gdy dziecko w wieku po ukończeniu 13. roku życia chce dokonać czynności prawnej, potrzebuje zgody rodziców. W takiej sytuacji rodzice przed wyrażeniem zgody powinni ustalić, czy nie potrzebują na to zezwolenia sądu.

Sąd opiekuńczy – czyli jaki?

Wniosek o zezwolenie przez sąd opiekuńczy na dokonanie czynności w imieniu małoletniego, albo na wyrażenie zgody na dokonanie czynności przez małoletniego posiadającego ograniczoną zdolność do czynności prawnych, jest rozpoznawany przez wydział rodzinny i nieletnich właściwego sądu rejonowego.

Właściwość miejscową sądu rejonowego należy ustalić według miejsca zamieszkania dziecka. Jeżeli w wyroku rozwodowym lub innym orzeczeniu sąd wskazał miejsce stałego pobytu dziecka, to należy ustalić właściwy sąd rejonowy w oparciu o to miejsce stałego pobytu. Informacja o zakresie właściwości miejscowej poszczególnych sądów jest zamieszczona na ich oficjalnych stronach.

Czynności wymagające zezwolenia sądu

Zakres czynności, do których odnosi się art. 101 § 3 k.r.o., dotyczy zarządu majątkiem dziecka. Kategorie czynności objęte powyższym przepisem to nie tylko czynności prawne (np. jednostronne oświadczenia woli, takie jak oświadczenie o odrzuceniu bądź przyjęciu spadku, umowy), ale również czynności faktyczne i procesowe.

Wymóg uzyskania zezwolenia dotyczy wyłącznie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem. Największe trudności w praktyce rodzi ustalenie, czy czynność jeszcze mieści się w zakresie zwykłego zarządu majątkiem, czy też już go przekracza. Tytułem przykładu można wskazać na to, że uiszczanie opłat eksploatacyjnych za mieszkanie odziedziczone przez dziecko w spadku następuje w ramach zwykłego zarządu majątkiem, ale już obciążenie tej nieruchomości hipoteką ów zwykły zarząd przekracza.

Bardzo pomocne jest orzecznictwo, które wskazuje na konkretne czynności mające charakter czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu. W tej kategorii mieszczą się czynności dotyczące nabycia nieruchomości w ramach zarządu majątkiem dziecka, złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, a w zakresie czynności procesowych – dokonanie czynności dyspozytywnych (zawarcie ugody, cofnięcie pozwu, zrzeczenie się roszczenia).

Ochrona interesu dziecka

Celem wprowadzenia zasady obowiązku uzyskiwania przez rodzica zezwolenia sądu opiekuńczego na dokonanie czynności związanej z majątkiem dziecka, przekraczającej zakres zwykłego zarządu, jest ochrona interesu dziecka.

Stąd też sankcja za dokonanie czynności bez zgody sądu jest bardzo dotkliwa. Czynność taka jako sprzeczna z prawem w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. jest bezwzględnie nieważna. Należy również podkreślić, że zezwolenie sądu opiekuńczego nie jest zgodą osoby trzeciej, która może być wyrażona po fakcie. Zezwolenie sądu musi być bezwzględnie uzyskane jeszcze przed dokonaniem czynności przez rodziców. Nie ma możliwości konwalidowania czynności dokonanej bez wymaganego zezwolenia Sądu.

Procedura uzyskiwania zezwolenia

Sąd opiekuńczy wydaje zezwolenie na wniosek rodziców. We wniosku należy precyzyjnie oznaczyć, jaka czynność wymaga zgody sądu. Wniosek o wyrażenie zgody na dokonanie jednej czynności wymaga uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 100 PLN. Postępowanie jest prowadzone w trybie nieprocesowym i zazwyczaj zostaje zakończone na jednym posiedzeniu. W czasie posiedzenia sąd wysłuchuje rodziców, czasem świadków – jeżeli zostali powołani. Sąd wydaje zezwolenie w formie postanowienia, w którym dokładnie określa treść czynności, na którą wydaje zezwolenie. Bardzo istotne jest wskazanie w treści żądania wniosku, o jaką czynność chodzi – przez opis jej przedmiotu, stron czynności i wartości majątkowej (np. wskazanie ceny, wynagrodzenia, czynszu, środków zgromadzonych na rachunku bankowym, którymi rodzice chcą zadysponować itd.).

Jakie dokumenty będą potrzebne?

Do wniosku należy załączyć odpis skrócony aktu urodzenia dziecka oraz dokumenty dotyczące planowanej czynności, której ma dotyczyć zezwolenie Sądu. W zależności od stanu faktycznego sprawy może pojawić się konieczność załączenia dodatkowych dokumentów i dowodów.

1. Wyrok SA w Łodzi z 20.08.2020 r., I ACa 571/19, LEX nr 3108407.
2. Uchwała SN(7) z 22.05.2018 r., III CZP 102/17, OSNC 2018, nr 12, poz. 110.
3. Wyrok SN z 30.04.2019 r., I CSK 79/18, LEX nr 2662478. Podobnie: T. Partyk, Dopuszczalność podejmowania przez rodziców czynności procesowych imieniem małoletnich dzieci bez zezwolenia sądu opiekuńczego, LEX/el. 2016.
4. Uchwała SN(CI) z 24.06.1961 r., 1 CO 16/61, OSNC 1963, nr 9, poz. 187.
5. Postanowienie SN z 11.02.1997 r., II CKN 90/96, LEX nr 1228425.