Dyrektywa Cyfrowa i Dyrektywa Towarowa mogą zmienić branżę elektronicznego handlu

W maju 2022 r. weszły w życie trzy dyrektywy unijne, które wprowadzają szereg zmian w funkcjonowaniu handlu elektronicznego potocznie zwanego e-commerce.

Poza dyrektywą Omnibus do porządku unijnego weszły również Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów zmieniająca rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE i uchylająca dyrektywę 1999/44/WE, czyli dyrektywa towarowa oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych, czyli dyrektywa cyfrowa.

Zamierzone cele dyrektywy towarowej

Wśród celów wprowadzenia dyrektywy towarowej wymieniono zapewnienie równowagi między osiągnięciem wysokiego poziomu ochrony konsumentów a propagowaniem konkurencyjności przedsiębiorstw przy zapewnieniu poszanowania zasady pomocniczości, poprawę pewności prawa i obniżenie kosztów transakcji. Dyrektywa towarowa odnosi się wyłącznie do towarów z elementami cyfrowymi, na co zwrócono uwagę w pkt 14 Preambuły tego aktu.

Wątpliwości co do definicji konsumenta

Zarówno dyrektywa towarowa, jak i dyrektywa cyfrowa zwracają uwagę na pewien problem, który występuje również w polskim porządku prawnym. Konsument jest osobą fizyczną, która działa w celach niezwiązanych z ich działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub zawodową. Niemniej osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mogą zawrzeć umowę sprzedaży w celach, które częściowo są związane z działalnością gospodarczą, a częściowo nie. W takiej sytuacji pojawia się wątpliwość, czy taką osobę należy uznać za konsumenta. Dyrektywa towarowa nie rozwiązuje tego problemu pozostawiając kwestię jego uregulowania na poziomie porządku krajowego, niemniej sygnalizuje jego istnienie.

Brak aktualizacji i inne wady fizyczne

Aktualizacje usprawniają i udoskonalają treści cyfrowe lub usługę cyfrową, zatem z perspektywy dyrektywy towarowej są one elementem towarów. Aktualizacje rozszerzają funkcjonalność treści cyfrowych, dostosowują je do rozwoju technicznego, chronią je przed nowymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa i mogą służyć również innym celom – istotnym z perspektywy konsumenta.

Właśnie z tych względów, zgodność towarów zawierających treści cyfrowe lub usługi cyfrowe z umową, również powinna być oceniana w kategorii wad fizycznych. Wadą fizyczną będzie brak aktualizacji zgodnej z treścią umowy sprzedaży. Ponadto, niedostarczenie aktualizacji powinno być według dyrektywy towarowej brakiem zgodności towarów z umową, podobnie jak dostarczenie aktualizacji, która jest wadliwa lub niekompletna.

Brak zgodności z umową wystąpi również w sytuacji, gdy treść cyfrowa lub usługa cyfrowa została zainstalowana niewłaściwie przez sprzedawcę lub pod jego kontrolą albo przez konsumenta na skutek błędów instrukcji instalacji. Dyrektywa towarowa zwraca uwagę na to, że dla uznania wady fizycznej wystarczy niekompletność instrukcji lub ich niejasność z perspektywy przeciętnego konsumenta.

Kilka słów o „zgodności towarów z umową”

Dyrektywa towarowa zwraca uwagę na istotną kwestię, związaną z definicją „zgodności towarów z umową”. Dyrektywa kładzie nacisk na zasadne oczekiwania konsumenta, wynikające z zakresem zwykłego używania towarów tego samego rodzaju, dostarczeniem towaru wraz z akcesoriami i instrukcjami, których otrzymania konsument może zasadnie oczekiwać oraz oczekiwań konsumentów wynikających z próbki lub modelu udostępnionego konsumentowi.

W dyrektywie towarowej zwrócono uwagę na to, że towar powinien posiadać cechy i funkcje, jakie zazwyczaj posiadają towary tego samego rodzaju oraz których konsument może zasadnie oczekiwać, uwzględniając specyfikę towarów oraz składane oświadczenia publiczne (reklamy) – sprzedawcy, innych osób na poprzednich etapach łańcucha transakcji, albo w ich imieniu. Być może dyrektywa towarowa ukierunkuje sposób przekazywania informacji o towarach, w tym przede wszystkim treść reklam, zmuszając reklamodawców do bardziej ostrożnego ich formułowania.

Wady fizyczne towarów używanych

Handel elektroniczny dotyczy nie tylko towarów nowych. Na platformach handlu elektronicznego są sprzedawane również towary używane. Dyrektywa towarowa wskazuje na to, że strony powinny posiadać możliwość odstąpienia od obiektywnych wymogów zgodności z umową przewidzianych w przedmiotowej dyrektywie. Odstępstwo powinno być jednak możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy konsument został wyraźnie poinformowany o odstępstwie i zaakceptował odstępstwo odrębnie od pozostałych oświadczeń bądź uzgodnień przez czynne i jednoznaczne zachowanie.

Dyrektywa towarowa nie wprowadza konkretnych reguł interpretacji pojęcia wad fizycznych towarów używanych. Zakres oceny zgodności towaru z umową w odniesieniu do towarów „z drugiej ręki” pozostaje niejasny i nadal będzie budził wątpliwości w przypadku sporów między konsumentem a sprzedawcą.

Istotne jest jednak to, że ocena zgodności towarów z umową – niezależnie od tego czy są to towary nowe czy używane – powinna być dokonywana na dzień dostawy towarów. Zasada ta dotyczy wszystkich towarów, również tych zawierających treści cyfrowe lub usługi cyfrowe bądź są wzajemnie z nimi połączone, dostarczane w ramach pojedynczej dostawy. W przypadku dostarczania usług i treści cyfrowych w towarach przez okres ciągły, zgodność z umową należy badać od dnia dostawy do dnia zakończenia dostawy tychże usług. W dyrektywie towarowej zwrócono uwagę, że okres ten powinien się pokrywać z okresem odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu wad rzeczy sprzedanej.

Zakres zastosowania dyrektywy cyfrowej

Pojęcie dostarczania treści cyfrowych lub usług cyfrowych konsumentowi jest bardzo szerokie. W treści dyrektywy cyfrowej zaznaczono jednak, że nie może mieć ona zastosowania do umów, których głównym przedmiotem jest świadczenie usług w ramach zawodów regulowanych, świadczonych osobiście przez przedsiębiorcę, bez względu na to, czy przedsiębiorca używa narzędzi cyfrowych, aby zrealizować usługę. Tytułem przykładu w pkt 27 preambuły dyrektywy cyfrowej wskazano na usługi tłumaczeniowe, usługi architektoniczne i prawne, inne usługi doradcze.

Prawo do rozwiązania umowy

Konsumentowi przysługuje prawo do rozwiązania umowy, jeżeli przedsiębiorca nie wykona umowy po upływie terminu oraz dodatkowym wezwaniu przedsiębiorcy przez konsumenta do wykonania umowy.

W poniższych przypadkach konsument nie ma obowiązku uprzedniego wezwania przedsiębiorcy do wykonania umowy:

• przedsiębiorca oświadczył lub z okoliczności jasno wynika, że nie dostarczy tych treści cyfrowych lub usługi cyfrowej,
• konsument i przedsiębiorca uzgodnili lub z okoliczności zawarcia umowy jasno wynika, że określony termin dostarczenia ma istotne znaczenie dla konsumenta, a przedsiębiorca nie dostarczył treści lub usługi cyfrowej przed upływem tego terminu lub w tym terminie.

Po złożeniu przez konsumenta oświadczenia o rozwiązaniu, przedsiębiorca powinien zwrócić kwoty zapłacone zgodnie z umową, zaś konsument jest zobowiązany powstrzymać się od korzystania z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej i udostępniania ich osobom trzecim.

Środki prawne w przypadku wad towaru

Konsument, który stwierdzi brak zgodności towaru z umową, jest uprawniony do:

• żądania doprowadzenia treści cyfrowych lub usługi cyfrowej do zgodności z umową,
• otrzymania proporcjonalnego obniżenia ceny,
• rozwiązania umowy.

Uprawnienie wskazane w pkt 1 jest odpowiednikiem naprawienia rzeczy posiadającej wadę. Konsument nie może z niego skutecznie skorzystać, jeżeli usunięcie wady jest niemożliwe lub wiązałoby się z niewspółmiernymi dla przedsiębiorcy kosztami. Dyrektywa nie wskazuje na to, w jakim terminie wada powinna zostać usunięta. Wskazuje ona tylko na termin „rozsądny”.

Uprawnienie do proporcjonalnego obniżenia ceny przysługuje konsumentowi, jeżeli nie jest możliwe usunięcie wady lub przedsiębiorca w ogóle nie przystąpił do usunięcia wady. Prawo do rozwiązania umowy przysługuje konsumentowi, jeżeli brak zgodności z umową nie jest nieistotny. Dyrektywa przerzuca ciężar wykazania nieistotności wady na przedsiębiorcę, co stanowi dodatkową ochronę konsumenta i wzmocnienie jego pozycji.

Skutki rozwiązania umowy

Przy założeniu, że rozwiązanie umowy jest skuteczne prawnie, konsument powinien po złożeniu oświadczenia w tym przedmiocie powstrzymać się od korzystania z produktu i udostępniania go osobom trzecim. W przypadku dostarczenia treści cyfrowych na nośniku materialnym, konsument jest zobowiązany do zwrotu tego nośnika w ciągu 14 dni od doręczenia przedsiębiorcy oświadczenia o rozwiązaniu umowy. Co istotne, zgodnie z art. 17 ust. 3 dyrektywy cyfrowej, konsument nie ma obowiązku zapłaty za korzystanie z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej w czasie poprzedzającym rozwiązanie umowy, w którym produkt nie był zgodny z umową.

Dyrektywa wprowadza zasady podobne do tych, które już obowiązują w stosunku do rzeczy, ale uwzględniają specyfikę treści cyfrowych. Celem obu dyrektyw jest wzmocnienie pozycji konsumenta w stosunku do przedsiębiorcy, niemniej dopiero sposób stosowania przepisów w praktyce pozwoli stwierdzić, czy cel zamierzony przez ustawodawcę na poziomie ponadnarodowym zostanie osiągnięty.