Unijna dyrektywa Omnibus okiem przedsiębiorcy – odstraszające sankcje i większa transparentność

Unijna dyrektywa Omnibus, czyli Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta, powinna zostać wdrożona do polskiego porządku prawnego do dnia 28 maja 2022 r.

Przepisy jeszcze nie zostały wdrożone, jednakże nie oznacza to, że nie można powoływać się na jej przepisy. Dyrektywa wprawdzie nie obowiązuje bezpośrednio w każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej, jednakże zgodnie z zasadą bezpośredniego skutku podmioty prywatne mogą powoływać się na prawa i obowiązki, które wynikają z aktu prawnego. Innymi słowy, formalnie dyrektywa nie została wdrożona, niemniej adresaci norm prawnych mają obowiązek ją stosować. Dyrektywa jest zdecydowanie prokonsumencka, więc szczególną uwagę na jej treść powinni zwrócić przedsiębiorcy.

Nadrzędny cel wprowadzenia dyrektywy Omnibus

Dyrektywa Omnibus jest kolejnym krokiem Unii Europejskiej wykonanym w kierunku poprawy świadomości konsumenckiej i wzmocnienia pozycji konsumenta na rynku towarów i usług. Potrzeba wprowadzenia dyrektywy Omnibus w Unii Europejskiej wynikła z tego, że na poziomie Unii Europejskiej dostrzeżono luki w ustawodawstwie krajowym, powodujące iż dotychczas stosowane rozwiązania nie były w pełni skuteczne i proporcjonalne. Problemem było również niezapewnienie konsumentom na poziomie porządków krajowych wystarczających indywidualnych środków prawnych służących egzekwowaniu i naprawie naruszeń przepisów krajowych, które dokonały transpozycji między innymi dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/29/WE.

Nowe sankcje dla przedsiębiorców

Unia Europejska zwróciła uwagę na to, że niektóre z państw członkowskich nie zapewniają możliwości nakładania na przedsiębiorców skutecznych, odstraszających i proporcjonalnych grzywien w związku z popełnionymi przez nich naruszeniami. Wybór w odniesieniu do rodzajów sankcji został pozostawiony państwom członkowskim. Omówienie zmian w polskim porządku prawnym na tym etapie byłoby przedwczesne – właściwe przepisy nie zostały jeszcze uchwalone i ogłoszone, zatem nie są jeszcze częścią porządku prawnego. W treści Dyrektywy Omnibus podkreślono jednak, że stosowane sankcje powinny być oparte na pewnych kryteriach, np. charakterze, wadze, skali i czasie trwania naruszenia oraz powinny obejmować odszkodowanie przyznane przez przedsiębiorcę na rzecz konsumentów za wywołaną szkodę (pkt 7 Dyrektywy Omnibus).

Sankcje nakładane na przedsiębiorców mogą mieć postać grzywien lub okresowych kar pieniężnych. Zgodnie z pkt 10 preambuły Dyrektywy Omnibus, grzywny powinny pełnić funkcję odstraszającą, zatem aby osiągnąć ten skutek, krajowe przepisy prawne powinny ustanowić maksymalną wysokość grzywny za naruszenia na poziomie wynoszącym co najmniej 4% rocznego obrotu przedsiębiorcy.

Obowiązek informowania o ofertach sponsorowanych

W dyrektywie Omnibus zwrócono uwagę na powszechne narzędzie marketingowe stosowane w dziedzinie e-commerce, czyli na eksponowanie ofert handlowych wśród wyników wyszukiwania przez dostawców funkcji wyszukiwania. Tego typu praktyka jest potocznie nazywana reklamami sponsorowanymi. Zgodnie z treścią pkt 20 dyrektywy Omnibus, konsumenci powinni być informowani, że produkty wyświetlane na pierwszych pozycjach wyników wyszukiwania są produktami „promowanymi” odpłatnie przez dostawcę funkcji wyszukiwania internetowego.

Powyższa zasada ma na celu wprowadzenie większej transparentności w zakresie marketingu internetowego, ponieważ wyniki wyszukiwania i kolejność wyświetlanych ofert mają istotny wpływ na wybory konsumentów. Kolejność wyników wyszukiwania nie zawsze świadczy jednak o tym, że towar lub usługa są lepszej jakości – może to świadczyć o tym, że przedsiębiorca korzysta z odpłatnych usług internetowych, aby poprawić sprzedaż.

Konsument powinien mieć tego świadomość, jednak aby tę świadomość kształtować, konieczne jest informowanie konsumenta o tzw. ofertach sponsorowanych. Nie każda wyszukiwarka internetowa spełnia ten warunek. Dyrektywa Omnibus wprowadza również obowiązek przedsiębiorców ujawniania szczegółowego funkcjonowania mechanizmów plasowania ofert, w tym algorytmów.

Internetowe platformy handlowe

Unia Europejska zwróciła uwagę na to, że nie wszystkie internetowe platformy handlowe informują konsumentów w sposób właściwy, czy zawierają umowę sprzedaży z przedsiębiorcą czy konsumentem. Wypełnienie tego obowiązku informacyjnego ma istotne znaczenie z perspektywy konsumentów. Złożenie oświadczenia przez osobę trzecią, która oferuje usługi lub towary za pośrednictwem internetowej platformy handlowej, że jest przedsiębiorcą powoduje, że konsument zawierając umowę sprzedaży z tym podmiotem, korzysta z ochrony praw konsumenta.

Jeżeli drugą stroną transakcji nie jest przedsiębiorca, to nie mamy do czynienia z obrotem konsumenckim, ale z obrotem powszechnym, który jest uregulowany w nieco inny sposób. Obowiązek informacyjny w tym zakresie jednoznacznie zakreśli granice między handlem „konsumenckim” a „powszechnym” poprawiając transparentność obrotu. Nabywca powinien mieć świadomość czy w odniesieniu do danej transakcji ma status konsumenta, czy nie, ponieważ to determinuje jego dalsze działania, np. w przypadku wady produktu.

Umowy zawierana poza lokalem przedsiębiorstwa

Obecnie przedsiębiorca, który zawiera z konsumentem umowę poza lokalem przedsiębiorstwa lub umowę zawieraną na odległość, ma obowiązek uzyskania uprzedniej wyraźnej zgody konsumenta na rozpoczęcie spełnienia świadczenia przed upływem terminu do odstąpienia o umowy. W przypadku, gdy powyższy wymóg nie zostanie spełniony, konsument nie ponosi kosztów świadczonych usług.

Dyrektywa Omnibus zawęża obowiązek uzyskania uprzedniej wyraźnej zgody konsumenta na rozpoczęcie spełnienia świadczenia do umów o świadczenie usług, zgodnie z którymi na konsumencie spoczywa obowiązek zapłaty.

Dodatkowo, przedsiębiorca będzie zobowiązany uzyskać od konsumenta potwierdzenia przyjęcia do wiadomości, że utraci przysługujące mu prawo do odstąpienia od umowy z chwilą pełnego wykonania umowy, jeżeli zgodnie z umowy konsument ma obowiązek zapłaty.

Wybrane i opisane wyżej nowe zasady to zapowiedź jedynie części zmian. Prawo unijne chcąc nadążyć za rozwojem technologii wzmacnia fundamenty ochrony konsumentów, a jednocześnie poprawia transparentność już stosowanych rozwiązań, z czego skorzystają zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy.