Banki nie chcą przejmować odpowiedzialności za skutki oszustw. Jak walczyć o swoje prawa?

Bank może ponosić odpowiedzialność za szkodę poniesioną przez posiadacza rachunku bankowego, jeżeli z powodu niezachowania należytej staranności przez pracownika banku, sprawca oszustwa, który wyłudził dane logowania zleci bankowi wykonanie przelewu i bank przelew ten zatwierdzi.

W świetle obowiązujących przepisów oraz ukształtowanego w orzecznictwie poglądu powyższa kwestia nie budzi wątpliwości. Jednakże banki nie są skore do przejmowania odpowiedzialności cywilnoprawnej w przypadku oszustw internetowych, w których działanie sprawcy polega na wyłudzeniu danych logowania, a następnie dokonaniu transakcji internetowych, wypłat z bankomatów lub przelewów BLIKIEM.

Bank ma obowiązek zachowania należytej staranności

W orzecznictwie sądów apelacyjnych nie budzi wątpliwości, że bank ma obowiązek zachowania należytej staranności wobec każdego, z kim nawiązuje kontakt w ramach swojej działalności, związanej z dysponowaniem środkami pieniężnymi. Bank ma obowiązek sprawdzenia, czy wypłata została dokonana na rzecz osoby uprawnionej, a także czy zlecenie transferu środków pieniężnych pochodzi od osoby uprawnionej – czyli posiadacza rachunku bankowego. W przypadku wyłudzenia danych logowania zlecenie transferu środków pieniężnych nie pochodzi od osoby uprawnionej.

Warte uwagi są szczególnie wyroki: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 grudnia 2018 r., sygn. akt I AGa 322/18, LEX nr 2701479 oraz Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 maja 2018 r., sygn. akt VI ACa 217/17, LEX nr 2589538. W uzasadnieniach powyższych orzeczeń sądy apelacyjnie wyjaśniły podstawę odpowiedzialności banku w omawianych przypadkach, dlatego są ważną wskazówką dla osób, które padły ofiarą przestępstwa w sieci. W pierwszym z wyroków sąd wyjaśnił, że podstawą odpowiedzialności banku jest art. 415 k.c. (zasada winy), natomiast w drugim z wyroków sąd odniósł się do warunków uznania odpowiedzialności banku. W ocenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 maja 2018 r., sygn. akt VI ACa 217/17 jeżeli transakcje zostały zrealizowane bez zgody płatnika oraz w okolicznościach, za które nie ponosi on odpowiedzialności, a następnie płatnik dokonał zgłoszenia wystąpienia nieautoryzowanych transakcji, obowiązek zwrotu kwot nieautoryzowanych transakcji ciąży na dostawcy, którym w tym przypadku jest bank.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych jest prezentowany pogląd, zgodnie z którym „zapewnienie bezpieczeństwa depozytów jest jednym z najistotniejszych obowiązków banku, a sposób jego wykonywania jest najbardziej wymierną podstawą oceny jego wiarygodności, w związku z czym wszelkie próby interpretacji przez banki postanowień zawartych w stosowanych przez nie wzorcach umownych, zmierzające do zaniżania standardów bezpieczeństwa powierzonych bankowi środków pieniężnych, powinny być oceniane jako zachowania sprzeczne z dobrymi obyczajami i celem umowy rachunku bankowego”. Nie można wykluczyć, że w określonych przypadkach bank nie będzie ponosił odpowiedzialności kontraktowej – z tytułu nienależytego wykonania umowy.

Wina umyślna lub rażące niedbalstwo posiadacza rachunku

Banki uzasadniają odmowę naprawienia szkody powołując się na rażące niedbalstwo użytkownika aplikacji bankowości mobilnej, albo wręcz jego winę umyślną. Powyższe okoliczności to jedyne przesłanki, które mogą wyłączyć odpowiedzialność banku skutecznie.

Poszkodowany nie ma obowiązku udowadniania, że nie działał umyślnie, ani nie dopuścił się rażącego niedbalstwa. Sąd może uznać, że powyższe okoliczności zaistniały pod warunkiem, że bank wykaże odpowiednimi środkami dowodowymi, iż użytkownik dopuścił się rażącego niedbalstwa lub winy umyślnej.

Na takim stanowisku stanął Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 10 marca 2017 r. o sygn. akt I ACa 1174/16. W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd Apelacyjny w Łodzi wyjaśnił między innymi, że ciężar udowodnienia tego, że transakcja płatnicza była autoryzowana przez użytkownika lub została wykonana prawidłowo spoczywa na dostawcy. Sąd Apelacjny w Łodzi wskazał, że dostawca, a nie płatnik, jest zobowiązany do wykazania faktów umyślnego doprowadzenia do nieautoryzowanej transakcji płatniczej umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, naruszając co najmniej jeden obowiązek wskazany w art. 42 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych.

Poszkodowany powinien pamiętać o swoim obowiązku

Zgodnie z art. 42 ust. 1 powyższej ustawy użytkownik uprawniony do korzystania z instrumentu płatniczego jest obowiązany korzystać z instrumentu płatniczego zgodnie z umową ramową oraz zgłaszać niezwłocznie dostawcy lub podmiotowi wskazanemu przez dostawcę stwierdzenie utraty, kradzieży, przywłaszczenia albo nieuprawnionego użycia instrumentu płatniczego lub nieuprawnionego dostępu do tego instrumentu. Natomiast art. 42 ust. 2 tej ustawy, w celu spełnienia obowiązku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, użytkownik, z chwilą otrzymania instrumentu płatniczego, podejmuje niezbędne środki służące zapobieżeniu naruszeniu indywidualnych danych uwierzytelniających, w szczególności jest obowiązany do przechowywania instrumentu płatniczego z zachowaniem należytej staranności oraz nieudostępniania go osobom nieuprawnionym.

Poszkodowany powinien zatem natychmiast po uzyskaniu informacji o oszustwie, zgłosić sprawę bankowi. Czasami bank może jeszcze odzyskać środki finansowe przez anulowanie transakcji. Im szybciej bank zostanie zawiadomiony, tym lepiej dla poszkodowanego.

Zwlekanie ze zgłoszeniem szkody do banku może rodzić problemy na etapie postępowania przedsądowego i sądowego. Trudno będzie wówczas wykazać, że poszkodowany dopełnił obowiązku wynikającego z przytoczonych wyżej przepisów.

1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24.05.2018 r., VI ACa 217/17, LEX nr 2589538; (por. wyrok SN z 14 kwietnia 2003 r. sygn. I CKN 308/61, niepubl.).
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 marca 2017 r., sygn. akt I ACa 1174/16, LEX nr 2282421.