Zabezpieczenie umowy wekslem a planowane zmiany w procedurze cywilnej

W obrocie prawnym powszechne jest zawieranie różnego rodzaju umów cywilnoprawnych, zgodnie z którymi jedna strona jest wierzycielem, a druga dłużnikiem. W gestii wierzyciela leży, aby taką umowę jak najlepiej zabezpieczyć. Jednym z takich zabezpieczeń jest zabezpieczenie wekslowe. Niejednokrotnie jednak przy konstruowaniu zabezpieczeń wierzytelności dochodzi do nadużyć ze strony wierzyciela, które mają zostać ograniczone, zgodnie z najnowszymi projektowanymi zmianami w procedurze cywilnej

Czym jest weksel?

Weksel jest to rodzaj papieru wartościowego, którego celem jest zabezpieczenie umowy. W obrocie może być używany jako środek płatniczy, zabezpieczający lub obiegowy. Oznacza to odpowiednio, że za jego pośrednictwem można zawrzeć pożyczkę, zabezpieczyć istniejącą wierzytelność lub używać w obrocie cywilnoprawnym w inny sposób np. w drodze sprzedaży. W teorii daje wierzycielowi większą gwarancję terminowej spłaty zobowiązania przez dłużnika wekslowego.

Wymogi formalne weksla reguluje ustawa z 28 kwietnia 1936 roku prawo wekslowe, notabene określana jedną z najlepszych ustaw pod kątem techniki prawodawczej, która obecnie znajduje się w obrocie. Przewidziano, że weksel powinien być sporządzony w formie pisemnej, oznaczać termin płatności, miejsce płatności, bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty określonej sumy i dane osoby wystawiającej, czyli w szczególności imię i nazwisko oraz datę i miejsce wystawienia. Sam dokument powinien także zawierać słowo “weksel”.

Przede wszystkim weksel musi podpisać własnoręcznie jego wystawca. W obrocie wyróżnia się weksel własny, trasowany oraz weksel in blanco. To właśnie ten ostatni stanowi najpopularniejszy sposób zabezpieczania wierzytelności. Weksel in blanco oznacza, że na papierze wartościowym tego rodzaju nie została wpisana data uregulowania należności lub kwota transakcji. W razie wystąpienia opóźnień, Wierzyciel może skierować do sądu pozew z weksla.

Co do zasady weksla in blanco nie można rozpatrywać w oderwaniu od deklaracji wekslowej, którą strony muszą sporządzić razem z wekslem. W tym dokumencie zadaniem stron jest ustalić okoliczności, które umożliwiają wierzycielowi uzupełnienie weksla. Deklaracja wekslowa jest to forma umowy do weksla in blanco, która zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego jest jej nieodłącznym elementem. Prawo wekslowe nie zawiera przepisów co do formy deklaracji wekslowej, wiadomo jest, że musi ona zawierać jasne oświadczenia woli stron co do sposobu wypisania weksla.

Najbezpieczniejszą formą sporządzenia deklaracji wekslowej jest forma pisemna.

Czy warto umowę zabezpieczać wekslem?

Zabezpieczenie umowy wekslem z pewnością jest korzystne dla wierzyciela. Istnieją jednak bardziej bezpieczne dla wierzyciela sposoby zabezpieczenia wierzytelności. Należą do nich m.in. akt notarialny o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w trybie art. 777 pkt 1 § 4 kodeksu postępowania cywilnego lub też wpis na hipotekę nieruchomości. Gdy dłużnik nie posiada majątku, lub wyzbył się go po podpisaniu deklaracji wekslowej, weksel nie będzie wystarczającym zabezpieczeniem dla wierzyciela. Również po wszczęciu procesu, dłużnik może wyzbywać się majątku, co oczywiście aktualizuje inne roszczenia wierzyciela (np. skargę pauliańską), lecz w praktyce może znacznie wydłużyć proces dochodzenia należności.

Przy założeniu, że dłużnik jest wypłacalny lub przy drobnych umowach pożyczki weksel jako jedna z najprostszych i najtańszych form zabezpieczenia wierzytelności zdaje się być najlepszą formą jej zabezpieczenia.

• Po pierwsze, przy jego konstruowaniu nie wymaga się obecności notariusza, weksel nie musi być w formie aktu notarialnego.
• Po drugie, sporządzenie zabezpieczenia wekslowego nie pociąga za sobą konieczności poniesienia nakładów.
• Po trzecie, znacznie upraszcza sytuację wierzyciela w procesie, eliminując konieczność przeprowadzania postępowania dowodowego, jednocześnie umożliwiając wierzycielowi dochodzenie należności w trybie postępowania nakazowego.

Co charakteryzuje roszczenia z tytułu umowy zabezpieczonej wekslem?

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje, że roszczenia z weksla są dochodzone w postępowaniu nakazowym.

Postępowanie nakazowe jest postępowaniem odrębnym, które nie wymaga przeprowadzania rozprawy. Ten rodzaj postępowania jest zdecydowanie szybszy w stosunku do normalnego procesu. Sąd na posiedzeniu niejawnym wyda nakaz zapłaty, który po uprawomocnieniu się i nadaniu klauzuli wykonalności stanowił będzie tytuł wykonawczy.

Z prawomocnym nakazem zapłaty możliwe jest wszczęcie egzekucji komorniczej. Powyższe jest znacznym przyspieszeniem postępowania nakazowego w stosunku do normalnej procedury, mając na uwagę długi czas oczekiwania na wyznaczenie terminu rozprawy i obłożenie sądów, a także stopień skomplikowania postępowania dowodowego.

Wszczęcie postępowania nakazowego wymaga zaznaczenia tej wzmianki w pozwie. Zgodnie z kpc, wymagane jest także dołączenie oryginału weksla.

Planowane zmiany w procedurze

W ostatnim czasie w sejmie odbyło się pierwsze czytanie projektu nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z projektem, przewiduje się zmiany w postępowaniu związanym z dochodzeniem roszczeń z weksla. Zmiany te ocenia się jako zmiany na korzyść dłużnika.

Według projektowanych zmian, celem wydania nakazu zapłaty konieczne będzie nie tylko przedłożenie oryginału weksla, ale także deklaracji wekslowej i załącznikami, a także przede wszystkim załączenie umowy, będącej podstawą wystawienia weksla.

Jeżeli dłużnikiem jest konsument, sąd będzie musiał nie tylko zbadać prawidłowość samego weksla, ale także samą umowę, w związku z którą weksel został wystawiony. Powyższe jest znacznym uproszczeniem postępowania dla wierzyciela. Obecnie z przepisów nie wynika, aby sąd wydający nakaz zapłaty w sprawie wekslowej musiał zbadać umowę, niemniej jednak Sąd Najwyższy wielokrotnie taki obowiązek na sądy nakładał.

Ustawodawca zauważył tę rozbieżność i postanowił wprowadzić zmiany w procedurze. Zmiany te zgodne są z orzecznictwem Sądu Najwyższego, niemniej jednak mogą utrudnić dochodzenie roszczeń z weksla dla wierzycieli, przyznając znacznie większą ochronę konsumentom..

Inną pozytywną zmianą dla każdej ze stron postępowania cywilnego jest projektowana możliwość nadawania pism w każdej placówce pocztowej, a nie tylko w placówce poczty polskiej. Na gruncie spraw wekslowych oznacza to, że Wierzyciel będzie mógł nadać pozew nie tylko w sądzie lub placówce poczty polskiej, ale u każdego podmiotu będącego operatorem pocztowym. Dłużnik natomiast będzie mógł wnieść zarzuty do nakazu zapłaty lub inne pisma procesowe zgodnie z zasadą ze zdania poprzedniego.

Podsumowanie

• Weksel przy powszechnych umowach pożyczki jest zdecydowanie dobrym sposobem zabezpieczenia
• Posiadanie weksla in blanco i deklaracji wekslowej znacznie upraszcza dochodzenie roszczeń na drodze sądowej, sąd co do zasady nie musi badać stosunku podstawowego tylko wymogi formalne weksla
• Powyższe nie spotkało się z aprobatą Sądu Najwyższego, który wielokrotnie wskazywał sądom powszechnym na obowiązek badania stosunku prawnego będącego podstawą wydania weksla
• Zgodnie z projektowanymi zmianami powyższa sytuacja ma zostać uregulowana już na gruncie kpc
• Ustawodawca planuje nałożyć w drodze ustawy na sądy obowiązek badania stosunku podstawowego, a na wierzycieli obowiązek przedkładania dodatkowych umów w sprawach wekslowych.
• Zmiany jednak są na etapie legislacyjnym, zatem zbyt wcześnie jest jeszcze na finalne konkluzje i terminy wejścia w życie zmian.