Rozłożenie grzywny na raty. Jakie warunki trzeba spełnić?

Sąd w postępowaniu rozpoznawczym orzekając grzywnę ustala jej kwotę pieniężną (w nielicznych przypadkach) lub wskazuje liczbę stawek i wysokość jednej stawki. Na etapie postępowania karnego wykonawczego można zmniejszyć nieco dolegliwość tej kary.

W art. 49 Kodeksu karnego wykonawczego została uregulowana instytucja, która może znacznie ułatwić skazanemu jej wykonanie. Podstawową przesłanką rozłożenia grzywny na raty jest stwierdzenie, że natychmiastowe wykonanie grzywny pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki.

Zbyt ciężkie skutki dla skazanego lub jego rodziny

Podstawowy tryb rozłożenia grzywny na raty został wskazany w art. 49 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego. Grzywna jako rodzaj kary jest z ekonomicznego punktu widzenia najbardziej korzystna dla społeczeństwa, ponieważ społeczeństwo nie ponosi kosztów jej wykonania – w odróżnieniu od kar izolacyjnych. Jako kara grzywna powinna być jednak pewną dolegliwością.

Dlatego wprowadzając instytucję rozłożenia grzywny na raty ustawodawca określił jako przesłankę jej zastosowania dwa ograniczenia. Po pierwsze, samo wystąpienie „ciężkich skutków” nie jest wystarczające. Skutki powinny być „zbyt ciężkie”. Jeżeli skazany ma rodzinę, to w praktyce zbyt ciężkie skutki dotyczą zarówno jego, jak i członków jego rodziny (małżonka, dzieci, ewentualnie innych domowników, np. rodziców). Jeżeli skazany prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe i nie ma nikogo na utrzymaniu, wykazanie, że natychmiastowe wykonanie grzywny pociągnie za sobą „zbyt ciężkie skutki” będzie bardzo trudne.

Drugim ograniczeniem jest okres rozłożenia na raty. Co do zasady, grzywna nie może być rozłożona na okres dłuższy od roku. Na przykład, grzywna wymierzona w wysokości 100 stawek po 20 PLN, może być rozłożona na 10 rat miesięcznych po 200 PLN. Wówczas wykonanie kary grzywny jest zbliżone do kary ograniczenia wolności polegającej na dokonywaniu potrąceń z wynagrodzenia. Kara grzywny jest wykonywana na bieżąco i pokrywana z bieżących dochodów.

Co należy wskazać we wniosku?

Jeżeli skazany ma na utrzymaniu inne osoby, to przy ocenie wniosku o rozłożenie na raty należy uwzględnić świadczenia alimentacyjne, albo fakt wspólnego zamieszkania i konieczności łożenia na utrzymanie małżonka lub dzieci. Skazany powinien przy tym wykazać swój stan majątkowy, wykorzystywanie możliwości zarobkowych i majątkowych oraz stan majątkowy partnerki/partnera lub małżonka. Bardzo istotne jest też opisanie stanu rodzinnego, wraz z odpisami skróconymi aktu urodzenia małoletnich dzieci lub dzieci pełnoletnich pozostających na utrzymaniu rodziców. Istotnymi okolicznościami wskazującymi na zasadność wniosku o rozłożenie grzywny na raty są fakty związane ze stanem zdrowia skazanego lub jego najbliższych członków rodziny, które bezpośrednio przekładają się na stan finansowy i majątkowy skazanego. Obowiązek wykazania, że skazany spełnia przesłankę rozłożenia na raty, ciąży na skazanym. Powołane we wniosku fakty powinny być udowodnione dokumentami lub innymi środkami dowodowymi.

Szczególne przypadki – tryb art. 49 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego

Przesłanka podstawowa rozłożenia grzywny na raty zachowuje aktualność w szczególnym trybie rozłożenia na raty. Jego szczególny charakter polega na tym, że sąd jest uprawniony do rozłożenia grzywny na raty na okres do 3 lat.

Zastosowanie tego trybu wymaga spełnienia dodatkowej przesłanki - „wypadku zasługującego na szczególne uwzględnienie”. Jako przykład takiej sytuacji ustawodawca wskazuje znaczną wysokość grzywny. Jak słusznie wskazuje K. Postulski, nie jest możliwe oznaczenie dolnej granicy wysokości grzywny, która będzie traktowana jako „znaczna”: „Znaczną wysokość grzywny należałoby raczej odnosić do niemożliwości spłacenia jej w ratach przez skazanego w okresie roku, jeżeli w takim przypadku pociągnęłoby to dla niego lub jego rodziny skutki zbyt dolegliwe.”

Jakie okoliczności uniemożliwiają rozłożenie grzywny na raty?

W doktrynie wskazuje się, że zastosowanie instytucji rozłożenia grzywny na raty jest fakultatywne. Z tej przyczyny, jeżeli sąd dojdzie do przekonania, że w istocie, natychmiastowe ściągnięcie grzywny spowoduje zbyt ciężkie skutki dla skazanego, ale jednocześnie ma uzasadnione wątpliwości, czy skazany wykona grzywnę rozłożoną na raty, może odmówić zastosowania tej instytucji.

Istotne jest zatem wykazanie przez skazanego posiadania dochodów bieżących – choćby z prac dorywczych. Ponadto, sąd odmówi rozłożenia grzywny na raty także w sytuacji, gdy z sytuacji skazanego wynikać będzie, że posiada majątek lub oszczędności, z których grzywna może być natychmiast ściągnięta bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania skazanego lub jego rodziny.

Rozłożenie grzywny na raty a zastępcza kara pozbawienia wolności

W przypadku, gdy skazany uchyla się od uiszczenia grzywny, sąd może postanowić o zamianie kary grzywny na zastępczą karę ograniczenia wolności, a następnie - na zastępczą karę pozbawienia wolności. Również po uprawomocnieniu się postanowienia w przedmiocie kary zastępczej, jest możliwe skuteczne złożenie wniosku o rozłożenie grzywny na raty.

W takiej sytuacji, po uwzględnieniu wniosku o rozłożenie grzywny na raty postanowienie o wykonaniu kary zastępczej traci moc. Jeżeli skazany odbywa karę zastępczą pozbawienia wolności, odpis postanowienia o rozłożeniu na raty wraz ze wzmianką o wykonalności i nakazem zwolnienia zostaje wysłany do zakładu karnego, w którym przebywa skazany.

Sąd odmówił rozłożenia grzywny na raty – co dalej?

Od postanowienia o rozłożeniu grzywny na raty przysługuje zażalenie. W treści zażalenia w zasadzie skazany może podnosić jeden zarzut – błędnego ustalenia stanu faktycznego prowadzącego do uznania, że grzywna nie spowoduje zbyt ciężkich skutków dla skazanego lub jego rodziny, albo że skazany pomimo rozłożenia grzywny na raty nie wykona kary. Zarzut może wynikać między innymi z naruszenia art. 7 Kodeksu postępowania karnego lub art. 410 Kodeksu postępowania karnego. Prawidłowe wskazanie zarzutów decyduje o skuteczności zażalenia, dlatego jest tak istotne.

Złożenie wniosku o rozłożenie grzywny na raty przez obrońcę pozwoli ukierunkować postępowanie dowodowe na właściwe tory, uniknąć wątpliwości co do treści żądania skazanego i monitorować postępowanie przed sądem – pod kątem ewentualnych uchybień, które można wykorzystać na etapie składania zażalenia. Sporządzenie zażalenia również może być dla osoby nieposiadającej wykształcenia prawniczego trudne do wykonania.

1. K. Postulski [w:] Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2017, art. 49.
2. K. Postulski [w:] Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2017, art. 49.