Renta dla osoby niezdolnej do pracy – komu przysługuje i ile wynosi

Renta dla osoby niezdolnej do pracy – komu przysługuje i ile wynosi?

Osoba, która nie może pracować zarobkowo z powodu swojego stanu zdrowia, może ubiegać się o przyznanie renty przez ZUS. Świadczenie jest przyznawane osobom niezdolnym do pracy, które spełniają ustawowe warunki związane m.in. ze stażem ubezpieczeniowym.

Orzekaniem o niezdolności do pracy zajmują się lekarze orzecznicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Osoba, która złożyła wniosek o przyznanie renty, otrzyma wezwanie do stawienia się na badanie. Na podstawie badania oraz dokumentacji medycznej lekarz orzecznik stwierdza czy pacjent jest niezdolny do pracy, a jeżeli tak to czy niezdolność do pracy jest częściowa czy całkowita, od kiedy występuje i do kiedy jest stwierdzona. Nie każda niezdolność do pracy ma charakter trwały.

Renta szkoleniowa, okresowa i stała

Pod pojęciem renty z tytułu niezdolności do pracy kryją się trzy podobne świadczenia – renta szkoleniowa, okresowa i stała. Renta szkoleniowa jest przeznaczona dla osób, co do których lekarz orzecznik orzekł o celowości przekwalifikowania zawodowego. W pozostałych przypadkach, w zależności od tego czy istnieją rokowania na odzyskanie zdolności do pracy, ubezpieczonemu jest przyznawana renta stała lub okresowa. W przypadku renty okresowej konieczne jest złożenie wniosku o przedłużenie prawa do renty. Dalsza procedura obejmuje ponowne badanie przez lekarza orzecznika ZUS i wydanie kolejnej decyzji przez ZUS.

Ile wynosi renta z tytułu niezdolności do pracy?

Wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy nie jest ustalana odgórnie – w dużej mierze zależy ona od podstawy wymiaru, która w języku potocznym może być utożsamiana z zarobkami uzyskiwanymi przez ubezpieczonego, niemniej wzór obliczenia podstawy wymiaru jest bardziej skomplikowany.

Polega on na zsumowaniu kwot zarobków za każdy rok oddzielnie, obliczenia stosunku zarobków rocznych do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, a następnie na obliczeniu średniej arytmetycznej wszystkich otrzymanych wyników (przy czym może wynosić maksymalnie 250%). Otrzymany wynik to „wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty”, który po pomnożeniu przez kwotę bazową staje się „podstawą wymiaru”.

W przypadku braku dokumentacji pracowniczej ZUS przyjmuje za podstawę wymiaru wynagrodzenie minimalne obowiązujące w danym roku pracy. Stąd tak istotne jest skrupulatne gromadzenie odcinków płacowych i świadectw pracy. W praktyce archiwizacja dokumentacji pracowniczej może być przeprowadzona nieprawidłowo, zwłaszcza w przypadku likwidacji zakładu pracy.

Wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy jest obliczana jako suma:

• 24% kwoty bazowej, która od 1 marca 2020 r. wynosi 4294,67 zł PLN,
• po 1,3 % podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
• po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych,
• po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresu, który brakuje do pełnych 25 lat stażu ubezpieczenia od dnia złożenia wniosku o rentę do dnia osiągnięcia 60 lat.

Minimalna wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 1200 PLN od 1 marca 2020 r. Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy nie może wynosić więcej niż podstawa wymiaru obliczona przez ZUS na podstawie danych o wysokości zarobkach ubezpieczonego. Co roku kwota bazowa oraz minimalna wysokość renty są waloryzowane i ulegają zmianie.

Częściowa niezdolność do pracy a renta

Osoba częściowo niezdolna do pracy utraciła możliwość wykonywania pracy, która odpowiada jej kwalifikacjom. Nie utraciła natomiast możliwości wykonywania jakiejkolwiek pracy. Pomimo tego może się ubiegać o przyznanie renty. Jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie: „Niezbędnym warunkiem stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy nie jest konieczność, lecz niecelowość przekwalifikowania zawodowego. Taka konieczność istnieje tylko wówczas, gdy przekwalifikowanie daje nadzieję na odzyskanie zdolności do pracy, lecz w tym wypadku nie powstaje prawo do renty przewidzianej w art. 57 u.e.r.f.u.s., lecz prawo do renty szkoleniowej przewidzianej w art. 60 tej ustawy.” Osoba, która utraciła zdolność do wykonywania pracy w dotychczasowym zawodzie, a jej przekwalifikowanie jest niecelowe w ocenie lekarza orzecznika ZUS, będzie mogła ubiegać się o rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy będzie wynosiła zawsze 75% renty, która danej osobie przysługiwałaby w przypadku stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy. Minimalna wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 900 PLN od 1 marca 2020 r. Minimalna wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy jest co roku waloryzowana.

Renta z tytułu niezdolności do pracy a praca

Renta z tytułu niezdolności do pracy nie wyklucza uzyskiwania jakichkolwiek zarobków przez ubezpieczonego, zarówno w przypadku całkowitej niezdolności do pracy, jak i w przypadku częściowej niezdolności do pracy.

Skutkiem „dorabiania” do renty może być zmniejszenie wysokości świadczenia lub jego zawieszenie. Obowiązkiem rencisty jest poinformowanie ZUS-u o podjęciu pracy zarobkowej oraz dostarczenie do końca lutego każdego roku zaświadczenia o wysokości przychodu za ubiegły rok. Niepoinformowanie ZUS-u o posiadanych zarobkach grozi wezwaniem do zwrotu świadczeń nienależnych za okres 3 lat wstecz.

Rencista, który otrzymuje miesięczny przychód w wysokości do 70% przeciętnego wynagrodzenia, będzie otrzymywał rentę w niezmienionej wysokości. W przypadku, gdy przychód wyniesie w granicach 70% - 130% - renta zostanie zmniejszona, natomiast po przekroczeniu progu 130% - zawieszona.

O ile zmniejsza się renty w 2020 r.?

Od przychodu miesięcznego zostaje odjęta kwota stanowiąca równowartość 70% przeciętnego wynagrodzenia. Otrzymana suma będzie kwotą pomniejszającą rentę. Jednakże, nie jest możliwe pomniejszenie renty o więcej niż 620,37 PLN w przypadku renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i 465,31 PLN w przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie jest ogłaszane przez Prezesa GUS co kwartał. Na przykład, w okresie od 1 września 2020 r. kwota 70% przeciętnego wynagrodzenia wynosiła 3517,20 PLN, zaś od 1 grudnia 2020 r. wynosi 3618,30 PLN. Wskaźnik, który wyznacza maksymalną kwotę, jaką rencista może dorobić do renty zmienia się każdego roku z dniem 1 marca, 1 czerwca, 1 września i 1 grudnia – warto śledzić je na bieżąco.

Jaki przychód powoduje zmniejszenie i zawieszenie renty?

Przychód uzyskiwany ze wszystkich rodzajów działalności objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wpływa na zmniejszenie i zawieszenie prawa do renty. Zgodnie z art. 104 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2020 r., poz. 53, t.j.) za przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności.

Podobnie jest w przypadku zasiłku chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Każda sytuacja powinna być zatem rozpatrywana indywidualnie, po rzetelnej analizie dokumentów i kompletnych informacji.

Od każdej decyzji ZUS przysługuje odwołanie do sądu powszechnego. Od niekorzystnego orzeczenia lekarza orzecznika ZUS ubezpieczony powinien wnieść sprzeciw do Komisji Lekarskiej ZUS, ponieważ w przeciwnym razie po wniesieniu odwołania do Sądu nie będzie miał możliwości skutecznego kwestionowania orzeczenia lekarza orzecznika ZUS poprzez dowód z opinii biegłego.

1. Wyrok SA w Szczecinie z 8.12.2016 r., III AUa 733/14, LEX nr 2317667.