Skip to main content

Czym są prawa autorskie i co grozi za ich naruszenie?

Wydawać się może, że dziełem podlegającym ochronie jest tylko dzieło artystyczne dużej wartości, takie jak obraz, film czy rzeźba. Powyższe przekonanie nie jest zgodne ze stanem prawnym. Generalnie według zasad przewidzianych w ustawie o prawach autorskich i prawie pokrewnym (zwaną dalej ustawą o prawie autorskim), każdy może stworzyć utwór, który następnie niezależnie od jego wartości, podlega ochronie.

Definicja praw autorskich

Przechodząc do przybliżenia pojęć z zakresu prawa autorskiego rozpocząć należy od definicji utworu. Zgodnie z ustawą, utwór jest to każdy przejaw twórczej działalności człowieka. Utwór jest rozumiany jako dobro niematerialne, które istnieje niezależnie od rzeczy. Utwór może być utrwalony w każdej postaci, a nabycia przez ww. utwór ochrony prawnoautorskiej wymagane jest jego ustalenie. Poprzez ustalenie utworu rozumie się jego “uzewnętrzenienie” w takiej formie, aby było możliwe zapoznanie się z nim przez inne osoby. Możliwość zapoznania się musi być stworzona potencjonalnie, osoba trzecia nie musi fizycznie zapoznać się z utworem, ale hipotetycznie musi mieć taką możliwość.

Utworem jest oczywiście obraz, rzeźba, książka i to przeciętnemu konsumentowi przychodzi jako pierwsze na myśl. Niemniej jednak, utworem będzie także krótki wiersz, może być utworem felieton czy krótka historia opisana w internecie (o ile zawiera element artystyczny), zdjęcie czy program komputerowy. Utworem może być także opracowanie czy zbiór, w którym zawarte jest twórcze zestawienie informacji. Zatem każdy może stworzyć utwór, a co za tym idzie nabyć ochronę przewidzianą przez prawo autorskie.

Prawa autorskie dzielą się na dwa rodzaje: autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste.

Treścią autorskich praw majątkowych jest prawo twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Twórcy przysługuje również w ramach autorskich praw majątkowych prawo do wynagrodzenia. Autorskie prawa majątkowe są zbywalne oraz dziedziczne, co oznacza, że mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub umowy. Zazwyczaj przeniesienie praw autorskich odbywa się w drodze umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych, na mocy której na nabywcę przechodzą prawa majątkowe na określonych polach eksploatacji, lub na podstawie umowy licencyjnej, która umożliwia licencjobiorcy korzystanie z utworu, bez przeniesienia na niego autorskich praw majątkowych. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że autorskie prawa majątkowe to prawa twórcy do czerpania materialnych korzyści z utworu

Autorskie prawa osobiste to prawa regulujące więź osobistą twórcy z utworem. Charakter tej więzi jest jednak osobisty, niekomercyjny, w odróżnieniu od praw majątkowych. Autorskie prawa osobiste są skuteczne erga omnes i mają charakter bezwzględny. Zalicza się do nich przede wszystkim prawo do autorstwa utowru, oznaczania utworu swoim imieniem, nazwiskiem lub pseudonimem, a także do zdecydowania o udostępnieniu go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu czy nadzoru nad sposobem korzystania z niego. Autorskie prawa osobiste są niezbywalne i niedziedziczne, jednak twórca może powołać pełnomocnika, który będzie wykonywał te prawa w imieniu autora.

Co grozi za naruszenie praw autorskich majątkowych?

Naruszenie autorskich praw majątkowych może odbyć się przede wszystkim poprzez korzystanie z cudzego utworu w sposób zarobkowy. Idealnym przykładem naruszenia praw majątkowych do dzieła jest bezprawne umieszczenie zdjęcia fotografa, prowadzącego działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży licencji do swoich zdjęć, np na stronie sklepu internetowego. Pomimo oznaczenia autora, dzieło wykorzystywane jest w sposób zarobkowy, bez jego zgody.

Za naruszenie autorskich praw majątkowych ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje sankcję w postaci możliwości dochodzenia przez autora:

  • zaniechania naruszania
  • usunięcia skutków naruszenia
  • naprawienia wyrządzonej szkody, co może odbyć się na zasadach ogólnych bądź poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia
  • wydania uzyskanych korzyści.

Wskazać należy, że roszczenia przysługujące twórcy za naruszenie autorskich praw majątkowych są ściśle połączone z charakterem tych praw i specyfiką naruszenia. W większości polegają na sankcji pieniężnej, oraz mają funkcję prewencyjną, która ma zabezpieczyć przed dalszymi naruszeniami w przyszłości (np. obowiązek zapłaty dwukrotności wynagrodzenia). Niezależnie od powyższych roszczeń, twórca może domagać się jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia oświadczenia o odpowiedniej treści i formie w prasie.

Co grozi za naruszenie osobistych praw autorskich?

Naruszenie praw autorskich to przede wszystkim działania godzące w osobistą więź twórcy z utworem. Działania te mogą naruszać integralność utworu, zarówno w stosunku do formy jak i do jego treści. Naruszenie może także polegać na przypisaniu sobie autorstwa cudzego utworu. Przykładem naruszenia jest, gdy osoba trzecia udostępniając zdjęcie podaje się za jego autora, pomimo tego, że twórcą jest ktoś inny.

W związku z naruszeniem autorskich praw osobistych, Twórcy przysługuje powództwo o ochronę autorskich praw osobistych.

Zgodnie z jego treścią, twórca, którego prawa zostały naruszone cudzym działaniem, może dochodzić

  • zaniechania tego działania
  • usunięcia jego skutków (w szczególności poprzez złożenie stosownego oświadczenia publicznie)
  • zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (jeżeli naruszenie było zawinione)

Jeżeli brak jest odrębnego rozporządzenia na wypadek śmierci twórcy, praw tych może chronić małżonek zmarłego twórcy, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa.

Możliwości korzystania z cudzego utworu

Nie każde użycie cudzego utworu będzie jednak skutkowało aktualizacją roszczeń przewidzianych powyżej. W prawie autorskim przewidziano instytucję dozwolonego użytku.

Dozwolony użytek, zwany również licencją ustawową, jest to konstrukcja prawna, zgodnie z którą można w niektórych sytuacjach nieodpłatnie korzystać z utworów. Dozwolony użytek dzieli się na prywatny oraz publiczny.

Dozwolony użytek publiczny oznacza, że ze względu na kulturalne, edukacyjne czy naukowe potrzeby społeczeństwa, w niektórych przypadkach możliwe jest korzystanie z dzieła bez konieczności uzyskania zgody twórcy. W przypadku użytku publicznego mowa jest nie o jednej skodyfikowanej zasadzie, ale o ich zbiorze umiejscowionych w różnych miejscach ustawy. Do dozwolonego użytku publicznego zalicza się przede wszystkim działalność bibliotek czy działalność dydaktyczno naukową w szkołach

Według art. 23 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, dozwolony użytek osobisty obejmuje zezwolenie na nieodpłatne korzystanie z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przesłankami zastosowania są przede wszystkim uprzednie rozpowszechnienie utworu oraz nieodpłatny i osobisty charakter użytku.

Co istotne, dozwolony użytek osobisty nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego.

Podsumowanie

W obrocie prawnym powstaje wiele utworów w myśl prawa autorskiego. Po spełnieniu ustawowych przesłanek decydujących o tym, że dane dzieło jest utworem, aktualizuje się ochrona przewidziana w prawie autorskim.

Nabycie przez utwór ochrony oznacza, że w przypadku naruszeń, twórca posiada roszczenie o zaniechanie naruszeń, usunięcie ich skutków, oraz przede wszystkim o zapłatę (tytułem zadośćuczynienia lub naprawienia szkody), co może dla naruszyciela okazać się dotkliwe. W ustawie przewidziano jednak zasady, które umożliwiają korzystanie z objętego ochroną utworu, niemniej jednak jest to wyjątek.

Jeżeli mają Państwo wątpliwości dot. tematyki praw autorskich, zachęcamy do skontaktowania się z zespołem kancelarii, która jest w stanie udzielić porady prawnej w oparciu o konkretny stan faktyczny. Kancelaria LEGATO.

Prawo cywilne, Prawo autorskie, Naruszenie prawa autorskiego

  • Kliknięć: 2948